Modelando xeograficamente a nación. O recurso á razón cartográfica para situar Galiza no mapa europeo

  1. Rubén C. Lois González 1
  2. Breixo Martíns Rodal 2
  3. Juan M. Trillo Santamaría 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

  2. 2 Fundación CEER
Revista:
Tempo exterior

ISSN: 1579-6582

Ano de publicación: 2020

Número: 41

Páxinas: 63-78

Tipo: Artigo

Outras publicacións en: Tempo exterior

Resumo

A conformación da idea de nación a partir dos séculos XVIII-XIX require unha serie de elementos que a lexitimen. Sen dúbida, o territorio é un factor elemental, en tanto que a nación como conxunto de persoas que comparten unha lingua, unha historia, unha cultura, arela asentarse sobre un territorio propio. Este deberá ser cartografiado, de xeito que a nación quede modelada e representada nun plano e poida así situarse no mapa. Galiza, como nación no marco europeo, insértase neste movemento; nel, a Xeografía, da man da Xeración Nós –e, en particular, de Otero Pedrayo–, xoga un rol fundamental para o estudo científico e a representación do territorio. Asemade, para situarse no mapa europeo, alén da razón cartográfica –o mapa de Fontán na memoria–, é chave participar nos organismos internacionais, como se fixo da man de Plácido Castro xa nos anos 1930. Co paso do tempo, a representación de Galiza transitou cara unha vinculación forte co Norte de Portugal e as rexións atlánticas, de xeito que se pode modelar a nación xunto co referente de integración portugués, a través da Eurorrexión Galiza-Norte de Portugal, e coa macrorrexión do Arco Atlántico

Referencias bibliográficas

  • ANDERSON, B. (1996). Imagined communities: reflections on the origins and spread of nationalism. London: Verso.
  • AVENDAÑO, J. (1846). Manual completo de instrucción primaria, elemental y superior. Madrid: José González y Compañía.
  • BERAMENDI, J. (2007). De provincia á nación. Vigo: Galaxia.
  • BRANCH, J. (2014). The Cartographic State. Cambridge: Cambridge University Press.
  • CAPEL SÁEZ, H., SOLÉ, J. e URTEAGA, L. (1988). El libro de Geografía en España (1800- 1939). Barcelona: Ed. Universitat Barcelona.
  • CASTELAO, A. R. (1944). Sempre en Galiza. Buenos Aires: Artes Gráf. Bartolomé U.
  • CASTELLS, M. (2003). La era de la información. El poder de la identidad. Madrid: Alianza Editorial.
  • CASTRO, P. (1932). Arredor do noso universalismo. A Nosa Terra, 25 de xullo de 1932.
  • CASTRO, P. (1933). La política exterior de Galicia. El Pueblo Gallego, 4 de agosto de 1933.
  • CASTRO, P. (2011). Irlanda en Plácido Castro. Redondela: IGADI.
  • COMISIÓN EUROPEA (1994a). Europa 2000+. Cooperación para la ordenación del territorio europeo. Luxemburgo: Comisión Europea.
  • COMISIÓN EUROPEA (1994b). Estudio prospectivo de las regiones atlánticas. Luxemburgo: Comisión Europea.
  • ESPON (2013). Territorial Dimensions of the Europe 2020 Strategy. Luxembourg: European Union e ESPON.
  • EURORREXIÓN GALICIA-NORTE DE PORTUGAL E EIXO ATLÁNTICO (2004). Galicia, Norte de Portugal: dúas rexións. Unha eurorrexión, construíndo a Europa dos cidadáns. Santiago de Compostela: Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal e Eixo Atlántico.
  • FARINELLI, F. (2009). La crisi della ragione cartografica. Turin: Einaudi.
  • FARINELLI, F. (2016). L´invenció de la terra. Barcelona: Societat Catalana de Geografia.
  • FERNÁNDEZ PÉREZ-SANJULIÁN, C. (2003). A construción nacional no discurso literario de Ramón Otero Pedrayo. Vigo: A Nosa Terra.
  • FOUCAULT, M. (1966). Les mots et les choses. Une archeologie des sciences humaines. Paris: Gallimard.
  • GARCÍA ÁLVAREZ, J. (2003). Territorio y Nacionalismo. La construcción geográfica de la identidad gallega. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • GELLNER, E. (1983). Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell.
  • GONZÁLEZ MARIÑAS, P. (1994). Territorio e identidade: Galicia como espacio administrativo. As grandes “cuestións históricas” e a súa proxección actual. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • GRILO, M. (ed.) (1876). Atlas geográfico de España con noticias históricas de sus provincias. Los mapas de las cinco partes del globo. Nociones elementales de geografía. Madrid: Ed. M. Grilo.
  • HOBSBAWN, E. (1975). The Age of Capital, 1848-1875. London: Weidenfeld and Niciolson.
  • LETRONNE, M. (1841). Curso completo de geografía universal antigua y moderna. Madrid: Librería de la señora viuda de Calleja é hijos.
  • LOIS, R. C. (2020). Plácido Castro e o universarlismo. En Ríos, X. (coord.). Vocacións e ideais de Plácido Castro. Santiago de Compostela: Museo do Pobo Galego, pp. 81-94.
  • LOIS, R. C. e TRILLO, J. M. (2017). O fundamento de Galicia como territorio nacional: o labor do Seminario de Estudos Galegos e a figura de Ramón Otero Pedrayo. En Diéguez, U. B. et al (eds.). Refacer Galiza: as Irmandades da Fala, 1916-1931. Santiago de Compostela: Museo do Pobo Galego/Xunta de Galicia, pp. 527-543.
  • LOIS, R. C. e PAÜL, V. (2016). La mutante lectura geográfica de las montañas gallegas: de su «dificultad de estudio» a «periferia en muy acusada crisis». En Fernando et al. (eds.). Paisaje, cultura territorial y vivencia de la Geografía. Sant Vicent del Raspeig: U. d’Alacant, pp. 213-247.
  • LOIS, R. C. (2015). Apuntamentos para o estudo xeográfico (nacional) de Galiza, en U.-B. Diéguez (coord.). Reflexións arredor de Galiza para o debate. Santiago de Compostela: Fundación Moncho Reboiras, pp. 9-37.
  • LOIS, R. C. e LÓPEZ SILVESTRE, F. (2007). From political construct to tourist souvenirbuilding the “National” landscape through advertising in Galicia (Spain). Social Geography & Social Geography Discussions, 3: 237-272.
  • LÓPEZ DE AMARANTE, J. (1862 [ed. 1876]). Programa de la asignatura de Nociones de la Geografía, con el epítome de las lecciones. Para los alumnos del instituto de segunda enseñanza de Santiago. Santiago de Compostela: Establecimiento Tipográfico de Manuel Mirás y Álvarez.
  • MAZARREDO, R. (1879). Geografía militar de España y Portugal e islas adyacentes. Madrid: Imprenta Nacional.
  • MÉNDEZ MARTÍNEZ, G. (1990). Domingo Fontán (1788-1866) e a cartografía galega do século XIX. Ingenium, 2, 9-21.
  • MÉNDEZ MARTÍNEZ, G. (2000). Cartografía de Galicia (Séculos XVI ó XIX). Santiago de Compostela: Servicio de Publicacións e Intercambio Científico da Universidade de Compostela.
  • MURGUÍA, M. (1865-1891). Historia de Galicia. Tomos I-IV. Lugo e A Coruña: Imp. Soto Freire; Martínez Salazar.
  • OTERO PEDRAYO, R. (1926). Síntese xeográfica de Galicia. A Coruña: Lar.
  • OTERO PEDRAYO, R. (1928). Paisajes y problemas de Galicia. Madrid: Compañía Iberoamericana de Publicaciones.
  • OTERO PEDRAYO, R. (1929). Pelerinaxes. A Coruña: Nós.
  • OTERO PEDRAYO, R. (1982). Ensaio histórico sobre a Cultura Galega. Vigo: Galaxia 1982. Orixinal en castelán de 1933.
  • PEREDA, F. e MARÍAS, F. (2002). El atlas del rey planeta. La “descripción de España y de las costas y puertos de sus reinos de Pedro Teixeira (1634)”. Hondarribia: Editorial Nerea S.A.
  • RÍOS, X. (1992). Galicia e a sociedade das nacións. Vigo: Galaxia.
  • RÍOS, X. (1997). Plácido Castro. Vigo: Ir Indo.
  • RISCO, V. (1920). Teoría do nacionalismo galego. Ourense: La Región.
  • RUDÉ, G. (1964). Revolucionary Europe, 1783-1815. London: Wm. Collins and Sons.
  • TRILLO, J. M. e GARCIA, J. C. (2015): Galicia-Minho: el cuestionamiento de una frontera. Debates en el discurso geográfico ibérico. Revista de Historiografía, 23: 159-189.
  • TRILLO, J. M. e LOIS, R. C. (2016). Comentario. La visión de Galicia de Plácido Castro: la relación entre la (geo)política interna y la externa. Geopolítica(s). Revista de estudios sobre espacio y poder, 7(2): 309-317.
  • URTEAGA, L. e NADAL, F. (2001). Las series del mapa topográfico de España a escala 1:50.000. Madrid: Ministerio de Fomento.
  • VICETTO, B. (1865). Historia de Galicia. Ferrol: Est. Tip. Texonera.
  • VILLARES, R. (2017). Identidade e Afectos Patrios. Vigo: Galaxia.
  • VILLARES, R. (2020). Galicia, una nación entre dos mundos. Barcelona: Pasado & Presente.
  • XUNTA DE GALICIA (2004). Libro Branco da Acción Exterior de Galicia. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.