De illis de MirapixeMonio Fernandi. O trovador Múnio Fernandes de Mira- peixe e a sua parentela

  1. Souto Cabo, José António 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Madrygal: Revista de estudios gallegos

ISSN: 1138-9664

Ano de publicación: 2020

Número: 23

Páxinas: 335-373

Tipo: Artigo

DOI: 10.5209/MADR.73077 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Madrygal: Revista de estudios gallegos

Resumo

O trabalho revela a única atestação documental, até agora conhecida, em que surge explicitamente o nome de Múnio Fernandes de Mirapeixe, trovador integrado num dos mais antigos estratos da tradição manuscrita da lírica galego-portuguesa. Além de nos permitir fixar o nome do poeta como “Múnio” (e não “Nuno”) e de confirmar a inclusão biográfica dele nas últimas décadas do séc. XII e primeiras do séc. XIII, esse registo abriu a porta para conhecer, pelo menos em parte, a identidade genealógica dos Mirapeixes, permitindo integrá-los no contexto familiar dos Monterrosos. A análise das informações relativas à esfera mais próxima do poeta foi complementada por um conjunto numeroso de dados sobre a estirpe de Monterroso, com destaque para o papel desta parentela na proteção do Caminho de Santiago (Hospital de Pena Godom) ou favorecendo a instalação da Ordem de Santiago no mosteiro familiar de Vilar de Donas. No concernente à obra poética de Múnio Fernandes, consideramos a possibilidade de lhe ser atribuída a cantiga de amor que aparece, em B, sob a autoria de Fernão Figueira de Lemos.

Referencias bibliográficas

  • Ayala Martínez, Carlos de (1995): Libro de privilegios de la Orden de San Juan de Jerusalén en Castilla y León (siglos XII-XV). Madrid: Editorial Complutense.
  • Barquero Goñi, Carlos (1999): “La Orden de San Juan en el Camino de Santiago: La bailía de Portomarín (1158-1351)”, Cuadernos de Historia Medieval 2, pp. 87-119.
  • Barquero Goñi, Carlos (2009): “Relaciones de la Orden de San Juan de Jerusalén con las otras órdenes militares en Castilla y León (siglos XII-XIII)”, Norba. Revista de Historia 22, pp. 145-157.
  • Barton, Simon (1997): The Aristocracy in Twelfth-Century Leon and Castile. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Bermúdez Beloso, Mariña (2017): O espazo do occidente peninsular e a súa organización territorial (ca. 700-ca. 1250). Tese de doutoramento (inédita). Santiago: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Brea, Mercedes (2013): “Lírica trovadoresca y relaciones familiares”, em A. Martínez Pérez, C. Alvar e F. J. Flores (eds.), Uno de los buenos del reino. Homenaje al prof. Fernando D. Carmona. San Millán de la Cogolla: Cilengua, pp. 115-127.
  • Brea, Mercedes (2016): “Otra vuelta a Raimbaut de Vaqueiras y la lírica gallego-portuguesa”, em C. Carta, S. Finci e D. Mancheva (eds.), Antes se agotan la mano y la pluma que su historia. Homenaje a Carlos Alvar. S. Millán de la Cogolla: Cilengua, vol. I, pp. 509-523.
  • Brea, Mercedes (2019): Base de datos da Lírica Profana Galego-Portuguesa (MedDB). Santiago de Compostela: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, http://www.cirp.gal/meddb [consulta: agosto de 2020].
  • Cal Pardo, Enrique (2005): Tumbos del archivo de la Catedral de Mondoñedo. Calendarios. Lugo: Deputación Provincial.
  • Cañizares del Rey, Ventura (2015): Colección diplomática III. Transcripción, edición e índices a cargo de M. Rodríguez Sánchez, O. González Murado, M. Luisa Doval García. Lugo: Publicaciones Diócesis de Lugo.
  • Cavero Domínguez, Gregoria (2014): “El monasterio medieval, sede de solar nobiliario y refugio de mujeres de la aristocracia”, em J. A. García Cortázar e R. Teja (coords.), Monasterios y nobles en la España del románico. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, pp. 99-135.
  • Coira Sanjurjo, José María (2012): Algunhas casas fidalgas da Terra Chá e doutros lugares. Ed. de José-Luis Novo Cazón. Vilalva: Instituto de Estudos Chairegos.
  • D’Emilio, James (1996): “Los documentos medievales como fuente para el estudio de las parroquias e iglesias gallegas: el distrito de Monte de Meda (Lugo)”, Cuadernos de Estudios Gallegos 43, pp. 37-95.
  • D’Emilio, James (2008): “The Cathedral Chapter of Lugo in the Twelfth and Thirteenth Centuries: Reforma and Retrenchment”, em S. Barton e P. Linehan (eds.), Cross, Crescent and Conversion. Studies on Medieval Spain and Christendom in Memory of Richard Fletcher. Leiden: Brill, pp. 193-226.
  • Díaz de Bustamante, José Manuel (2019): Corpus Documentale Latinum Gallaeciae (CODOLGA). Santiago de Composela: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, http://corpus.cirp.es/codolga [consulta: agosto de 2020].
  • Fernández de Viana, José Ignacio (1971): La colección diplomática del monasterio de Penamayor. Tese de doutoramento (inédita). Santiago: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Ferreiro, Manuel (dir.) (2018-): Universo Cantigas. Edición crítica da poesía medieval galego-portuguesa. Corunha: Universidade da Coruña, http:// universocantigas.gal [consulta: agosto de 2020].
  • Fletcher, Richard Alexander (1978): The Episcopate in the Kingdom of Leon in the Twelfth-Century. Oxford: Oxford University Press.
  • García Conde, Antonio e Amador López Valcárcel (1991): Episcopologio lucense. Lugo: Fundación Caixa Galicia [Separata de Liceo Franciscano, XLIII].
  • García de Cortázar, José Ángel (2004): “Monasterios hispanos en torno al año mil: función social y observancia regular”, em Ante el Milenario del reinado de Sancho el Mayor. Un rey navarro para España y Europa (Actas de la XXX Semana de Estudios Medievales de Estella. 14-18 julio 2003). Pamplona: Gobierno de Navarra, pp. 213-269.
  • García Tato, Isidro (2004): Las encomiendas gallegas de la Orden Militar de San Juan de Jerusalén. Estudio y edición documental. Tomo I. Época Medieval. Santiago de Compostela: CSIC, Instituto de Estudios Gallegos “Padre Sarmiento”.
  • González, Julio (1960): El reino de Castilla en la época de Alfonso VIII. II Documentos 1145 a 1190. Madrid: CSIC.
  • González, Déborah e José António Souto Cabo (2018): El arte de trovar de amor. Nuno Eanes y su producción poética. Alessandria: Edizioni dell’ Orso [Edición y estudio de Déborah González. Estudio biográfico de José António Souto Cabo].
  • Jiménez Gómez, Santiago (1987): “O «Memorial de Aniversarios» da Catedral de Lugo como fonte para o estudio da sociedade medieval”, em Jubilatio. Homenaje de la Facultad de Geografía e Historia a los profesores D. Manuel Lucas Álvarez y D. Ángel Rodríguez González. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago, vol. I, pp. 161-227.
  • Jiménez Gómez, Santiago (1989): Discurso, documento y territorialización en el ámbito de la sociedad lucense del siglo XIII (1180-1302). Tese de doutoramento (inédita). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago, 2 vols.
  • Lamigueiro, Xosé Lois (2016): “Relaciones parientales de los Andrade (I). Los Montenegro”, Cátedra 23, pp. 111-129.
  • Lopes, Graça Videira e Manuel Pedro Ferreira (2011): Cantigas Medievais Galego Portuguesas. Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA, http://cantigas.fcsh.unl.pt [consulta: agosto 2020)].
  • López Ferreiro, Antonio (1902): Historia de la Sagrada A. M. Iglesia de Santiago de Compostela. Vol. V. Santiago de Compostela: Seminario Conciliar Central.
  • López Sangil, José Luis (2005): A nobreza medieval galega. A familia Froilaz-Traba. Noia: Toxosoutos. Loscertales de G. de Valdeavellano, Pilar (1976): Tumbos del monasterio de Sobrado de los Monjes (2 vols.). Madrid: Dirección General del Patrimonio Artístico y Cultural / Archivo Histórico Nacional.
  • Lucas Álvarez, Manuel (1999): El archivo del monasterio de San Martiño de Fóra o Pinario de Santiago de Compostela. Sada: Seminario de Estudios Galegos.
  • Lucas Álvarez, Manuel (2004): “El monasterio de San Salvador y San Nicolas de Cis”, Estudios Mindonienses 29, pp. 603-728.
  • Madoz, Pascual (1849): Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Vol. XIII. Madrid: Imprenta del Diccionario Geográfico-Estadístico-Histórico de España de Pascual Madoz.
  • Maia, Clarinda de Azevedo (1984): “«Ona», um arcaísmo galego-português. Breve contributo para o estudo das fórmulas de tratamento na língua medieval galego-portuguesa”, Revista de Filología Románica 2, pp. 71-78.
  • Martín, José Luis (1974): Orígenes de la Orden Militar de Santiago (1170-1195). Barcelona: CSIC. Mattoso, José e Joseph M. Piel (eds.) (1980): Livros velhos de linhagens. Lisboa: Academia das Ciências de Lisboa.
  • Michaëlis de Vasconcelos, Carolina (1904): Cancioneiro da Ajuda. Halle: Max Niemeyer [Reimpressão acrescentada de um prefácio de Ivo Castro e do glossário das cantigas (Revista Lusitana XXIII). Vol II. Lisboa: Imprensa Nacional, Casa da Moeda, 1990].
  • Monteagudo, Henrique (2008): Letras primeiras. O foral de Caldelas, a emerxencia da escrita en galego e os primordios da lírica trobadoresca. Corunha: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • Monteagudo, Henrique (2014): A nobreza miñota e a lírica trobadoresca na Galicia da primeira metade do século XIII. Noia: Toxosoutos,
  • Mosquera Agrelo, Manuel (2002): “Códice y catedral: el Tumbo Viejo entre los códices del Archivo medieval de la sede lucense”, em Iglesia y religiosidad en España. Historia y archivos. Actas de ls V Jorndas de Castilla-La Mancha sobre investiación en archivos (Guadalajara, 8-11 mayo 2001). Guadalajara: Anabad Castilla-La Mancha / Asociación de Amigos del Archivo Histórico Provincial de Guadalajara, vol. 2, pp. 921-939.
  • Novo Cazón, José Luis (1986): El priorato santiaguista de Vilar de Donas en la Edad Media (1194-1500). Corunha: Fundación “Pedro Barrié de la Maza”.
  • Novo Cazón, José Luis (1993): “Loio, ¿cuna de la Orden Militar de Santiago?, Lvcensia 7, pp. 45-58.
  • Novo Cazón, José Luis (2008): “Os freires de Vilar de Donas e o Camiño de Santiago”, em III e IV Congreso Internacional. O camiño de Santiago. Coñecemento e evolución. Palas de Rei: Concello de Palas de Rei, pp. 103-115
  • Oliveira, António Resende de (1994): Depois do espectáculo trovadoresco. A estrutura dos cancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos XIII e XIV. Lisboa: Colibri.
  • Pallares Gaioso, Juan (1700): Argos Divina Sancta Maria de Lugo de los Ojos grandes, fundación y grandezas de su Iglesia, Sanctos naturales, Reliquias y Venerables varones de su ciudad y obispado, Obispos y Arçobispos que en todos los imperios governaron. Santiago: Imprenta de Benito Antonio Fraiz.
  • Pardo de Guevara y Valdés, Eduardo (1996): Palos, fajas y jaqueles. La fusión de las armerías en Galicia durante los siglos XII al XVI. Lugo: Deputación Provincial.
  • Pardo de Guevara y Valdés, Eduardo (2009): “Identidad y memoria genealógica. Una aportación al estudio de la antoponimia medieval gallega”, Anuario de Estudios Medievales 39/1, pp. 27-45.
  • Pérez Rodríguez, Francisco Javier (2019): Los monasterios del reino de Galicia entre 1075 y 1540: de la Reforma Gregoriana a la Observante. Santiago de Compostela: CSIC, Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento (Anexo XLII de Cuadernos de Estudios Gallegos), 2 vols.
  • Portela Silva, María José e José García Oro (1997): La Iglesia y la ciudad de Lugo en la Baja Edad Media. Los señoríos. Las instituciones. Los hombres. Santiago de Compostela: CSIC, Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos (Anexo XXIV de Cuadernos de Estudios Gallegos).
  • Rades y Andrada, Francisco de (1572): Crónica de las tres Órdenes de Santiago, Calatrava y Alcántara. Toledo: Juan de Ayala [Reimpressão em Barcelona: Ediciones “El Albir”, 1980].
  • Recuero Astray, Manuel; Marta González Vázquez e Paz Romero Portilla (1998): Documentos medievales del Reino de Galicia. Alfonso VII (1116-1157). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Recuero Astray, Manuel; María Ángeles Rodríguez Prieto e Paz Romero Portilla (2002): Documentos medievales del Reino de Galicia. Doña Urraca (1095-1126). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Rey Caíña, José Ángel (1983): “La abadía de Ferreira de Pallares desde 898 hasta 1300”, Cuadernos de Estudios Gallegos 34, pp. 89-115.
  • Rey Caíña, José Ángel (1985): Colección diplomática del monasterio de Ferreira de Pallares. Tese de doutoramento (inédita). Granada: Universidad de Granada, 2 vols.
  • Romaní Martínez, Miguel (1989): Colección diplomática do mosteiro cisterciense de Sta. Maria de Oseira (Ourense). Santiago de Compostela: Tórculo.
  • Ron Fernández, Xavier (2015): A fenomenoloxía do don na lírica románica das primeiras xeracións. Tese de doutoramento (inédita). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago.
  • Salazar Acha, Jaime (1984): “Los descendientes del conde Ero Fernandez”, El Museo de Pontevedra 43, pp. 67-89.
  • Souto Cabo, José António (2006): “Pedro de Ambroa e Pedro Garcia de Ambroa”, Revista de Literatura Medieval 18, pp. 225-248.
  • Souto Cabo, José António (2008): Documentos galego-portugueses dos séculos XII-XIII. Monografía 5. Revista Galega de Filoloxía. Corunha: Universidade da Corunha.
  • Souto Cabo, José António (2012): Os cavaleiros que fizeram as cantigas. Aproximação às origens socioculturis da lírica galego-portuguesa. Niterói: Editora da Universidade Federal Fluminense.
  • Souto Cabo, José António (2016): “En cas da Ifante. Figuras femininas no patrocínio da lírica galego-portuguesa (I)”, em E. Corral Díaz, E. Fidalgo Francisco e P. Lorenzo Gradín (eds.), Cantares de amigos. Estudos en homenaxe a Mercedes Brea. Santiago: Universidade de Santiago de Compostela, pp. 857-870.
  • Souto Cabo, José António (2018a): “Et de dona Guiomar nascio don Rodrigo Diaz de los Cameros. Figuras femininas no patrocínio da lírica galego-portuguesa (II)”, em E. Corral Díaz (ed.), Voces de mujeres en la Edad Media. Berlin/Boston: De Gruyter, pp. 9-32.
  • Souto Cabo, José António (2018b): “Nuno Eanes Cerzeo. Estudio biográfico”, em D. González e J. A. Souto Cabo, El arte de trovar de amor. Nuno Eanes y su producción poética. Alessandria: Edizioni dell’ Orso.
  • Souto Cabo, José António e Yara Frateschi Vieira (2003): “Para um novo enquadramento histórico-literário de Airas Fernandes, dito «Carpancho»”, Revista de Literatura Medieval 16/1, pp. 221-277.
  • Tavani, Giuseppe (1990): A poesia lírica galego-portuguesa. Lisboa: Comunicação.
  • Torres Sevilla-Quiñones de León, Margarita (1999): Linajes nobiliarios en León y Castilla (siglos IX-XIII). Salamanca: Junta de Castilla y León.
  • Valdés Blanco-Rajoy, Rosario (2016): “El hospital medieval de Pena Godón, una ventana al pasado de un despoblado olvidado en el Camino Francés a Compostela”, Madrygal. Revista de Estudios Gallegos 19, pp. 206-216.
  • Varela Barreiro, Xavier (2004): Corpus informatizado Galego-Portugués Antigo (CGPA). Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega, http://ilg.usc.es/tmilg [consulta: agosto de 2020].
  • Varela Cajide, Pablo (2017): “El conde Gómez González de Traba y sus vínculos con el movimiento trovadoresco Gallego-Portugués”, Nalgures 13, pp. 315-348.
  • Vázquez Castro, Julio (1995): “San Salvador de Meroseti (Monseti) y San Pedro de Meixide. Um importante documento artístico”, Lucensia 11, pp. 123-140.
  • Viana y Vieites, José Ignacio (1971): La colección diplomática del monasterio de Santa María de Penamayor. Tese de doutoramento (inédita). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago.
  • Viana y Vieites, José Ignacio (2009): Colección diplomática do Mosteiro de San Pedro de Vilanova de Dozón. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
  • Vieira, Yara Frateschi (1999): En cas dona Maior. Os trovadores e a corte señorial galega no século XIII. Noia: Laiovento.
  • Vieira, Yara Frateschi (2004), “A via negativa dos trovadores galego-portugueses”, em Studi di Filologia romanza offerti a Valeria Bertolucci Pizzoruso. Pisa: Pacini, vol. 1, pp. 639-652.
  • Vieira, Yara Frateschi (2005): “Lírica trovadoresca galego-portuguesa e cultura clerical”, em R. Alemany, J. Ll. Martos e J. M. Manzanaro (eds.), Actes del X Congrés Internacional de l’ Associació Hispànica de Literatura Medieval. Alacant: Institut Interuniversitari de Filologia Valenciana, vol. 2, pp. 743-752
  • Viterbo, Joaquim de Santa Rosa (1865): Elucidario das palavras, termos e frases que em Portugal antigamente se usaram. Lisboa: A. J. Fernandes Lopes, 2 vols.