Da Italorromania dos séculos IX-X á Iberromania do século XIIescritura e reescritura do motivo Fui eo, madre... na cantiga de amigo

  1. Arbor Aldea, Mariña 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Revista galega de filoloxía

ISSN: 2444-9121

Ano de publicación: 2023

Número: 24

Páxinas: 5-21

Tipo: Artigo

DOI: 10.17979/RGF.2023.24.0.9861 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Revista galega de filoloxía

Resumo

Neste traballo celébrase o artigo publicado en 2022 por Vittorio Formentin e Antonio Ciaralli en que se edita e se estuda con gran coidado o que até agora é o primeiro e único fragmento coñecido da lírica das orixes (séculos IX-X): Fui eo, madre, in civitate, vidi onesti iovene, / c̻al̻ced̻u̻r̻. A partir deste ensaio, e seguindo o camiño que marcan os dous filólogos italianos, analízanse varias mostras do xénero de amigo que conteñen o segmento inicial da canción procedente da Italorromania, mostrando como emerxe naquelas o motivo do ir, ver e, posteriormente, referir á madre as propias inquedanzas amorosas. Ademais, abórdase a cronoloxía e o estatuto social dos trobadores que empregaron o tema, indicándose como este coñece diversas fases no seu cultivo na área galego-portuguesa, que poden pasar por, primeiro, a súa “escritura”, o seu cultivo “per se”, e, despois, por un proceso de “reescritura” en que converxe con outros elementos temático-retóricos e léxicos característicos dun grupo moi selecto de autores, que fican, así, vinculados entre si. 

Referencias bibliográficas

  • Arias Freixedo, Bieito (2012). “Elos dunha longa cadea. Pervivencia e variacións dalgúns motivos eróticos medievais na poesía galega de tradición oral”. En Sementar para os que veñan. Homenaxe a Camiño Noia. 45-65. Vigo: Universidade de Vigo.
  • Arbor Aldea, Mariña (2016): “El arte de la poesía y sus denominaciones técnicas. De la tradición provenzal a la castellana: la lírica gallego-portuguesa”. En Gómez Redondo, Fernando (coord.), Historia de la métrica medieval castellana. 940-993. San Millán de la Cogolla-La Rioja: Centro Internacional de Investigación de la Lengua Española (Cilengua).
  • Beltran, Vicenç (1993). s.v. “Leixa-pren”. En Lanciani, Giulia, & Tavani, Giuseppe (coords.), Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. 386-387. Lisboa: Caminho.
  • Beltran, Vicenç (2002). “Tópicos y creatividad en la cantiga de amigo tradicional”, Santa Barbara Portuguese Studies, 6, 5-22.
  • Brea, Mercedes (1996). “Pai Gómez Chariño y el mar”. En Alvar, Carlos, & Lucía Megías, J. Manuel (eds.), La literatura en la época de Sancho IV. 141-152. Alcalá de Henares: Universidad de Alcalá.
  • Brea, Mercerdes (1998). “¿Mariñas ou barcarolas?”. En Actas do Congreso O mar das cantigas. 301-316. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Brea, Mercerdes (1999). “Las «cantigas de romería» de los juglares galegos”. En Fortuño Llorens, Santiago, & Martínez Romero, Tomàs (eds.), Actes del VII Congrés de l´Associació Hispànica de Literatura Medieval (Castelló de la Plana, 22-26 de setembre de 1997). Vol. I, 381-396. Castelló de la Plana: Universitat Jaume I.
  • Brea, Mercerdes (2006). “La nuit chez les troubadours galégo-portugais”, Revue des Langues Romanes, 2, 363-377.
  • Brea, Mercedes (2019). “El mar en los trovadores gallego-portugueses». En Rico García, J. Manuel (ed.), Poeta y mar: seis estudios sobre el mar en la poesía española. 25-48. Huelva: Universidad de Huelva.
  • Brea, Mercedes, & Lorenzo Gradín, Pilar (1998). A cantiga de amigo. Vigo: Xerais.
  • Cohen, Rip (2016a). “aaBBB: The Strophic Form of Fernan Rodriguez de Calheiros 7”, Revista Galega de Filoloxía, 17, 33-51.
  • Cohen, Rip (2016b). “aaBB Cantigas d’Amigo. A Critical Edition wiht a synopsis of strophic design and metrics”, Virtual Center for the Study of Galician-Portuguese Lyric. Dispoñible en: https://blogs.commons.georgetown.edu/cantigas/files/2013/05/aaBB-Cantigas-d-Amigo-edition-and-translations-11-Feb-2017.pdf (Consultado en 10.22.2023).
  • Correia, Ângela (1993a). “Sobre a especificidade da cantiga de romaria”, Revista da Biblioteca Nacional, 8, 7-22.
  • Correia, Ângela (1993b). s.v. “Cantiga de romaria”. En Lanciani, Giulia, & Tavani, Giuseppe (coords.), Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. 140-141. Lisboa: Caminho.
  • Correia, Ângela (2001). As Cantigas de Amor de D. Joam Soares Coelho e o «Ciclo da “Ama”». Edição e Estudo. Dissertação de Doutoramento inédita. Lisboa: Universidade de Lisboa.
  • Correia, Ângela (2021). O outro nome de «Don Estevan». Oito sátiras trovadorescas relacionadas com Sancho II de Portugal. Lisboa: Biblioteca Nacional de Portugal.
  • Ferreira, Manuel Pedro (2005). Cantus Coronatus. 7 Cantigas d’El-Rei Dom Dinis. Kassel: Reichenberger.
  • Ferreira, Maria do Rosário (1999). Águas doces, águas salgadas. Da funcionalidade dos motivos aquáticos na Cantiga de Amigo. Porto: Granito.
  • Ferreiro, Manuel (2008). “Edición e historia da lingua: Sobre a representación da nasalidade no trobadorismo profano galego-portugués e as formas irmana e afins”. En Ferreiro, Manuel, Martínez Pereiro, Carlos Paulo, & Tato Fontaíña, Laura (eds.), A edición da Poesía Trobadoresca en Galiza. 77-96. A Coruña: Baía.
  • Ferreiro, Manuel (dir.) (2018-). Universo Cantigas. Edición crítica da poesía medieval galego-portuguesa. A Coruña: Universidade da Coruña. http://universocantigas.gal (Consultado en 26.11.2023).
  • Filgueira Valverde, Xosé (1992 [1958]). “Poesía de santuarios”. En Estudios sobre lírica medieval. Traballos dispersos (1925-1987). 53-69. Vigo: Galaxia.
  • Formentin, Vittorio, & Ciaralli, Antonio (2022). “Un frammento di canzone di donna in volgare dell’alto medioevo”, Lingua e Stile, 57/1, 1-37. DOI: 10.1417 / 104151.
  • Gonçalves, Elsa (2016 [1986]). “Pressupostos históricos e geográficos à crítica textual no âmbito da lírica medieval galego-portuguesa: (1) “Quel da Ribera” (2) A romaria de San Servando”. En Dionísio, João, Monteagudo, Henrique, & Ramos, M. Ana (eds.), De Roma ata Lixboa. Estudos sobre os cancioneiros galegoportugueses. 99-109. A Coruña: Real Academia Galega.
  • Gutiérrez García, Santiago (2018). “Martin Codax y las cantigas de santuario gallegoportuguesas”, Revista de Filología Española, 98/2, 341-370. DOI: https://doi.org/10.3989/rfe.2018.012
  • Indini, M. L. (1993). s.v. “Juião Bolseiro”. En Lanciani, Giulia, & Tavani, Giuseppe (coords.), Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. 367-368. Lisboa: Caminho.
  • Lapa, M. Rodrigues (1981). Lições de Literatura Portuguesa. Época medieval. Coimbra: Coimbra Editora [10.ª ed.].
  • Larson, Pär (2010). “Da un mare all’altro”. En Brea, Mercedes, & López Martínez-Morás, Santiago (eds.), Aproximacións ao estudo do vocabulario trobadoresco. 75-90. Santiago de Compostela: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.
  • Larson, Pär (2020). “Come nel mare l’onda”, Studi mediolatini e volgari, 66, 45-55.
  • Marcenaro, Simone (2015). “Duplicazioni, doppie tradizioni e attribuzioni divergenti nella tradizione lirica galego-portoghese”, Critica del Testo, 18/3, 73-102.
  • Michaëlis de Vasconcellos, Carolina (1990 [1904]). Cancioneiro da Ajuda. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 2 vols.
  • Monteagudo, Henrique (1998). “Cantores de santuario, cantares de romaría”. En Actas do Congreso O mar das cantigas. 99-127. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Oliveira, António Resende de (1994). Depois do espectáculo trovadoresco. A estrutura dos cancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos XIII e XIV. Lisboa: Colibri.
  • Oliveira, António Resende de (2019). “A primeira vida de Paio Gomes Charinho, trovador e almirante do mar”, Acta Iassyensia Comparationis, 23/3, 123-132. Dispoñible en https://www.ceeol.com/search/journaldetail?id=2199 (Consultado en 20/01/2023). DOI: 10.47743/aic-2019-3-0012.
  • Pousada Cruz, Miguel Á. (2013). O cancioneiro de Nuno Fernandez Torneol. Edición crítica (en formato impreso e electrónico) e estudo. Tese de Doutoramento inédita. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Reali, Erilde (1964). “Le “cantigas” di Juyão Bolseyro”. Napoli: Publicazioni della Sezione Romanza dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli.
  • Ron Fernández, X. Xabier (2018). “Martin Codax. O nome. A onomástica na lírica trobadoresca”. En Rodríguez Guerra, Alexandre, & Arias Freixedo, X. Bieito (eds.), The Vindel Parchment and Martin Codax: The Golden Age of Medieval Galician Poetry. 221-238. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins.
  • Souto Cabo, J. António (2012a). Os cavaleiros que fizeram as cantigas. Aproximação às origens socioculturais da lírica galego-portuguesa. Niterói: EdUFF.
  • Souto Cabo, J. António (2012b). “En Santiago, seend’albergado en mia pousada. Nótulas trovadorescas compostelanas”, Verba, 39, 273-298.
  • Souto Cabo, J. António (2018). “Martim Codax e o fenómeno jogralesco na Galiza sul-ocidental”. En Rodríguez Guerra, Alexandre, & Arias Freixedo, X. Bieito (eds.), The Vindel Parchment and Martin Codax: The Golden Age of Medieval Galician Poetry. 83-101. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins.
  • Tavani, Giuseppe (1991 [1980]). A poesía lírica galego-portuguesa. Vigo: Galaxia.
  • Tavani, Giuseppe (1993). s.v. “Paralelismo”. En Lanciani, Giulia, & Tavani, Giuseppe (coords.), Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa, 509-512. Lisboa: Caminho.
  • Vázquez García, Tania (2016). “Johan de Requeixo, xograr esquecido das terras de Asma”, Alicerces. Revista de estudos sobre o Miño Medio, 2, 153-169.