Las mariscadoras de la ría de Muros-NoiaPatrimonio, paisaje y sostenibilidad social

  1. Jiménez-Esquinas, Guadalupe 1
  2. Oubiña Martínez, Narciso 2
  1. 1 Departamento de Filosofía e Antropoloxía. Universidade de Santiago de Compostela
  2. 2 Universidad Nacional de Educación a Distancia
    info

    Universidad Nacional de Educación a Distancia

    Madrid, España

    ROR https://ror.org/02msb5n36

Revista:
Anales de Arqueología y Etnología

ISSN: 2591-3093 0325-0288

Ano de publicación: 2022

Volume: 77

Número: 2

Páxinas: 199-229

Tipo: Artigo

DOI: 10.48162/REV.46.021 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Anales de Arqueología y Etnología

Resumo

The extraction of bivalve molluscs in the Muros-Noia estuary (Galicia) has been an activity with a strong impact on the configuration, articulation, and humanizing of the maritime landscape of this region, both in the past and in the present, despite being underrecognized. This article is based on ethnographic fieldwork carried out at the request of the fishing cooperatives in the estuary, which included identifying, documenting, researching, and highlighting the heritage value of shellfish gathering. This article is a result of this work. We will address links between shellfish gathering, the concept of cultural landscape, the frequency of women shellfish gatherers, local ecological knowledge, and traditional fishing in the production of cultural landscape. Their professionalization, far from constituting a threat, represents a guarantee of environmental, social, and economic sustainability and, therefore, of safeguarding the cultural landscape of the estuary.

Referencias bibliográficas

  • Álvarez Munárriz, L. 2011. La categoría del paisaje cultural. AIBR: Revista de Antropología Iberoamericana, 6 (1): 58-80.
  • Bejega García, V. 2015. El marisqueo en el noroeste de la Península Ibérica durante la Edad del hierro y la época romana. Tesis doctoral, Universidad de León Departamento de Historia. Repositorio institucional de la Universidad de León. DOI:
  • http://dx.doi.org/10.18002/10612/5126
  • Berkes, F. 1977. Fishery resource use in a subarctic Indian community. Hum Ecol 5, 289–307. DOI: https://link.springer.com/article/10.1007/BF00889173
  • Berkes, F., J. Colding,y C. Folke. 2000. Rediscovery Of Traditional Ecological Knowledge As Adaptive Management. Ecological Applications, 10: 1251-1262. DOI: https://doi.org/10.1890/1051-0761(2000)010[1251:ROTEKA]2.0.CO;2
  • Bourdieu, P. 1998. La distinción. Criterios y bases sociales del buen gusto. Taurus. Madrid.
  • Broullón Acuña, E. 2010. Culturas marítimas y relaciones de poder. La trayectoria del marisqueo a pie en las Rías Bajas gallegas. Cuadernos de Estudios Gallegos, 57 (123): 375-399. DOI: https://doi.org/10.3989/ceg.2010.v57.i123.84
  • Bugueño-Fuentes, Z. 2021. Una propuesta de estudio del Sistema Pesquero-Artesanal en el mar interior de Chiloé a través del paisaje. Revista Austral de Ciencias Sociales, 40: 29-48. DOI: https://doi.org/10.4206/rev.austral.cienc.soc.2021.n40-02
  • Calo, F. 1996. Xentes do mar. Traballos, tradición e costumes. A Nosa Terra. Vigo.
  • Cantillo, J. J., J. F. Ramos, M. M. Casimiro-Soriguer, M. Pérez-Rodríguez, E. Vijande, D. Bernal, S. Domínguez, C. Zabala-Jiménez, J. Hernando-Casal, I. Clemente-Conte. 2010. La explotación de los recursos marinos por sociedades cazadoras-recolectoras-mariscadoras y tribales comunitarias en la región histórica del Estrecho de Gibraltar. Férvedes 6: 105-113.
  • Criado-Boado, F. y D. Barreiro. 2016. Preámbulo. En F. Criado-Boado, C. Parcero Oubiña, C. Otero Vilariño, E. Cabrejas y A. Rodríguez-Paz (Eds.), Atlas arqueolóxico da paisaxe galega, Xerais 11-18, Vigo.
  • Erlandson, J. M. 2001. The Archaeology of Aquatic Adaptations: Paradigms for a New Millennium. Journal of Archaeological Research, 9 (4): 287-350. http://dx.doi.org/10.1023/A:1013062712695
  • Erlandson, J. M. y T. C. Rick. 2010. Archaeology meets marine ecology: the antiquity of maritime cultures and human impacts on marine fisheries and ecosystems. Annual Review of Marine Science, 2: 231-251.
  • Europa, C. D. 2008. Convenio Europeo del Paisaje. Florencia. https://www.mapa.gob.es/es/desarrollo-rural/planes-y-estrategias/desarrollo-territorial/convenio.aspx (28-12-2021).
  • Fassarella, S. S. 2008. O trabalho feminino no contexto da pesca artesanal: percepções a partir do olhar feminino. SER Social 10 (23): 171-194.
  • Ferreira Priegue, E. M. 1998. O desenvolvemento da actividade pesqueira desde a alta idade media ó século XVII. USC. Santiago de Compostela.
  • Fonseca, M., F. Alves, U.M. Azeiteiro y M.C. Macedo. 2016. O papel das mulheres na pesca artesanal marinha: estudo de uma comunidade pesqueira no município de Rio das Ostras, RJ, Brasil. Revista de Gestão Costeira Integrada, 16 (2): 231-241.
  • García Negro, M. d.C. y Y. N. Zotes Tarrío. 2006. El trabajo de las mujeres en el sector pesquero gallego: análisis de los problemas relacionados con su tratamiento estadístico. Revista Galega de Economía, 15 (1): 1-25.
  • García-Allut, A. 2003. La pesca artesanal, el cambio y la patrimonialización del conocimiento. PH: Boletín del Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico, 44: 74-83.
  • Gondar Portasany, M. 2009. Retruque: A paisaxe. Un concepto etnocéntrico. En F. Díaz-Fierros Viqueira y F. López Silvestre (Eds.), Olladas críticas sobre a paisaxe, Consello da Cultura Galega, 61-72. Santiago de Compostela.
  • González Gómez de Agüero, E., V. Bejega García y C. Fernández Rodríguez. 2015. Explotación, conserva y comercio de moluscos en época histórica: el caso de Taramancos (Noia, A Coruña, Galicia). En I. Gutiérrez Zugasti, D. Cuenca Solana y M. R. González Morales (Eds.), La Investigación Arqueomalacológica en la Península Ibérica: Nuevas Aportaciones, Nadir Ediciones, 213-226. Santander.
  • González Gómez de Agüero, E., C. Fernández-Rodríguez, E. Roselló-Izquierdo, L. Llorente-Rodriguez, V. Bejega-García, N. Fuertes-Prieto y A.
  • Morales-Muñiz. 2019. Fish-and Shellmiddens from Galicia (Northwest Spain): Reflections upon a Neglected Coastal Cultural Heritage from the Iberian Peninsula. Humanities, 8 (2): 1-13. DOI: https://doi.org/10.3390/h8020085
  • González-Ruibal, A., R. Rodríguez Martínez, R. Aboal-Fernández y V. Castro Hierro. 2007. Comercio mediterráneo en el castro de Montealegre (Pontevedra, Galicia). Siglo II aC–inicios del siglo I dC. Archivo Español de Arqueología, 80: 43-74.
  • Harvey, D. 2009. Espacios del capital: hacia una geografía crítica. Akal. Madrid.
  • Hayden, B., S. Bowdler, K. W. Butzer, M. N. Cohen, M. Druss, R. C. Dunnell y D. R. Yesner. 1982. Research and Development in the Stone Age: Technological Transitions among Hunter-Gatherers [and Comments and Reply]. Current Anthropology, 22(5): 519-548.
  • Jackson, D., C. Méndez y E. Aspillaga. 2012. Human Remains Directly Dated to the Pleistocene- Holocene Transition Support a Marine Diet for Early Settlers of the Pacific Coast of Chile, The Journal of Island and Coastal Archaeology, 7 (3): 363-377. DOI: https://doi.org/10.1080/15564894.2012.708009
  • Jiménez-Esquinas, G. 2021: La cultura del marisqueo en la ría de Muros-Noia. Confraría de Pescadores de Muros. A Coruña.
  • Ley 5/2016, de 4 de mayo, del patrimonio cultural de Galicia.
  • Linton Slocum, S. 1991. La mujer recolectora: sesgos machistas en antropología. En O. Harris y K. Young (Eds.), Antropología y Feminismo. Cátedra, 35-46. Madrid.
  • López-Romero, E., M. P. Prieto Martínez, A. Güimil-Fariña, J.M. Rey García, P. Mañana-Borrazás, X.I. Vilaseco Vázquez y C. Otero Vilariño. 2015. Ocupación humana y monumentalidad durante la Prehistoria Reciente en el islote de Guidoiro Areoso (Ría de Arousa, Pontevedra): investigaciones en el marco de las dinámicas litorales atlánticas actuales. Trabajos de Prehistoria, 72(2): 353-371.
  • Cuadrado Martín, L. B. 2016. Medios y recursos acuáticos en los homínidos premodernos: planteamiento, semántica y el caso paradigmático de los mariscos. Onoba. Revista de Arqueología y Antigüedad 4: 197-214.
  • Martínez Ferreiro, R., X. Penas Patiño y X. M. Torres Reino. 1998. Síntese histórica do marisqueo en Galicia. In X. Penas Patiño (Ed.), Marisqueo en Galicia: 3ª Xornadas de medio mariño e acuicultura, Ediciós do Castro, 13-36. Sada.
  • Martínez García, P. 2017. Democratizando el mar con perspectiva de género. El proceso de profesionalización de las mariscadoras a pie en Galicia. Política y Sociedad, 54 (2): 365-386.
  • Martínez-García, P. 2019. Cuando las mujeres acceden al poder. Discriminaciones y resistencias en las comunidades marineras. Feminismo/s, 33: 171-196. DOI: https://doi.org/10.14198/fem.2019.33.07
  • Marugán Pintos, B. 2005. Y cogieron ese tren… El proceso de profesionalización del marisqueo gallego. En Actas del Simposio Aktea: La Mujer en la pesca, la acuicultura y el marisqueo en el contexto comunitario. Asociación Canaria de Antropología, 26-41. Galicia.
  • Marugán Pintos, B. 2012. La organización de las mariscadoras como agentes de transformación social. Em Debate (7): 82-106. DOI: https://doi.org/10.5007/1980-3532.2012n7p82
  • Moss, M. L. 1993. Shellfish, Gender, and Status on the Northwest Coast: Reconciling Archeological, Ethnographic, and Ethnohistorical Records of the Tlingit. American Anthropologist, 95(3): 631-652.
  • Muñoz Ovalle, I. 1985. Introducción al estudio de las poblaciones costeras durante la etapa arcaica en el norte de Chile. Anthropologica, 3 (3): 261-286.
  • Organización de las Naciones Unidas. 1987. Informe Brundtland: Nuestro Futuro Común. https://www.ecominga.uqam.ca/PDF/BIBLIOGRAPHIE/GUIDE_LECTURE_1/CMMAD-Informe-Comision-Brundtland-sobre-Medio-Ambiente-Desarrollo.pdf (08-09-2022)
  • Otero Pedrayo, R. 1982. Galicia: una cultura de occidente (4ª ed.). Everest. Madrid.
  • Pacheco, V. E. 2017. La lucha de las pescadoras, algueras, charqueadoras y mariscadoras de Cocholgüe. Tesis de maestría. https://dspace.unila.edu.br/handle/123456789/1955. (04-09-2022)
  • Pardellas de Blas, X. 1988. O cambio no sistema económico das comunidades mariscadoras. En Consellería de Pesca da Xunta de Galicia (Ed.), Coloquio de etnografía marítima, Museo do Pobo Galego, 85-92. Noia.
  • Pinedo, D., y C. Soria, C. 2008. Manejo de las pesquerías en ríos de Sudamérica. IDRC, Ottawa.
  • Santasmarinas, P. 2010. Proceso de profesionalización das mariscadoras. Andaina. Revista galega de pensamento feminista, 54: 24-28.
  • Vázquez Varela, J. M. y C. Rodríguez López. 1999. El aprovechamiento de los recursos marinos en la prehistoria y la antigüedad de Galicia. Boletín del Museo Provincial de Lugo, 9: 335-366.
  • Yesner, D. R., W. S. Ayres, D. L. Carlson, R. S. Davis, R. Dewar, R. G. Manuel y E. E. Wreschner. 1980. Maritime Hunter-Gatherers: Ecology and Prehistory [and Comments and Reply]. Current Anthropology, 21(6): 727-750.