La ciudad desigual en Palma (Mallorca)geografía del confinamiento durante la pandemia de la COVID-19

  1. González Pérez, Jesús M. 1
  2. Piñeira Mantiñán, María José
  1. 1 Universitat de les Illes Balears
    info

    Universitat de les Illes Balears

    Palma, España

    ROR https://ror.org/03e10x626

Revista:
BAGE. Boletín de la Asociación Española de Geografía

ISSN: 0212-9426 2605-3322

Año de publicación: 2020

Título del ejemplar: La ciudad en rebelión. Vulnerabilidades urbanas y nuevos gobiernos en la ciudad

Número: 87

Tipo: Artículo

DOI: 10.21138/BAGE.2998 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openDialnet editor

Otras publicaciones en: BAGE. Boletín de la Asociación Española de Geografía

Resumen

La crisis consecuencia de la pandemia de la COVID-19 está poniendo de manifiesto las débiles estructuras en las que sustentaba la supuesta recuperación económica y las fuertes desigualdades socio-urbanas sobre las que se fundamenta esta recuperación. La enfermedad es un indicador de desigualdad pero, en el contexto de la COVID-19, también lo son las medidas para su contención. El objetivo de este artículo es estudiar la desigualdad urbana en Palma, focalizando la investigación en uno de los barrios más empobrecidos y vulnerables de la ciudad, son Gotleu, durante la etapa del confinamiento de la COVID-19. La metodología combina dos tipos de análisis, uno a escala de ciudad y otro de barrio. Para esto, primero elaboramos un mapa social de la desigualdad de Palma a partir de un Análisis de Componentes Principales. Segundo, realizamos una encuesta sobre la calidad de vida durante el confinamiento a residentes de son Gotleu. El trabajo concluye manifestando, por un lado, la existencia de importantes brechas sociales y económicas en Palma. Por otro, las débiles condiciones sociales, económicas y de vivienda a las que se enfrenta son Gotleu para hacer frente a una crisis (sanitaria y económica) de esta envergadura.

Información de financiación

Agradecimientos: Esta investigación ha sido financiada por los siguientes proyectos de investigación: “Crisis y vulnerabilidad en ciudades insulares españolas. Transformaciones en los espacios de reproducción social” (CSO2015-68738-P. Agencia Estatal de Investigación, Ministerio de Ciencia, Investigación y Universidades, y FEDER); “Vivienda y movilidad internacional en las ciudades de las Islas Baleares. La aparición de nuevas formas de desigualdad urbana” (RTI2018-093296-B-C22. Agencia Estatal de Investigación, Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidades, y FEDER). "Metrópolis fracturadas: vivienda, segregación, densidad institucional y actitudes políticas en las grandes ciudades españolas (PID2019-108120RB-C31). Agencia Estatal de Investigación, Ministerio de Ciencia, Innovación. Programa Estatal de I+D+i Orientada a los Retos de la Sociedad.

Referencias bibliográficas

  • Ajuntament de Palma (2017). Detecció de situacions de pobresa i/o exclusió social de la població de Palma. Palma: Área de Benestar i Drets Socials, Ajuntament de Palma.
  • Ariño, A., & Romero, J. (2016). La secesión de los ricos. Barcelona: Galaxia Gutenberg.
  • Brooks, S.K., Webster, R.K., Smith, L.E., Woodland, L., Wessely, S., Greenberg, N., & Rubin, G.J. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet, 395, 912–20. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30460-8
  • Centers for Disease Control and Prevention (2017). Centers for Disease Control and Prevention. Quarantine and isolation. Retrieved from: https://www.cdc.gov/quarantine/index.html
  • De la Fuente González, S. (2011). Componentes Principales. Madrid: Universidad Autónoma de Madrid.
  • Díez, A.D. (2020, March 26). Por qué el coronavirus va a cebarse con los más pobres. El País. Retrieved from https://elpais.com/ciencia/2020-03-26/por-que-el-coronavirus-va-a-cebarse-con-los-mas-pobres.html
  • Dorling, D., & Ballas, D. (2008). Spatial Divisions of Poverty and Wealth. In T. Ridge & S. Wright (Eds.), Understanding Poverty, Wealth and Inequality: Policies and Prospects (pp. 103-134). Bristol: Bristol University Press.
  • EC (2012). Employment and Social Developments in Europe. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
  • Fainstein, S.S., Gordon, I., & Harloe, M. (1992). Divided Cities: New York & London in the Contemporary World. Oxford: Blackwell.
  • Fisher, M., & Bubola, E. (2020, March 15). As Coronavirus Deepens Inequality, Inequality Worsens Its Spread. The New York Times. Retrieved from https://www.nytimes.com/2020/03/15/world/europe/coronavirus-inequality.html
  • Galán, R. (2020, March 13). Los alumnos de Son Gotleu, más desconectados que nunca. Diario de Mallorca. Retrieved from https://www.diariodemallorca.es/mallorca/2020/03/30/desconectados-/1498582.html
  • Franco, M. (2020, March 18). Salud urbana y crisis del coronavirus: en confinamiento, la desigualdad se magnifica. eldiario.es. Retrieved from https://www.eldiario.es/sociedad/salud-coronavirus-confinamiento-desigualdad-magnifica_1_1019067.html
  • García Ferrando, M. (1993). La Encuesta. In M. García Ferrando, J. Ibáñez & F. Alvira, El análisis de la realidad social. Métodos y técnicas de investigación (pp. 123-152). Madrid: Alianza Universidad.
  • Gómez Giménez, J.M. (2020). Conclusiones de la territorialización de la pandemia de COVID-19 en el área metropolitana de Madrid. In Grupo de Investigación en Arquitectura, Urbanismo y Sostenibilidad. Universidad Politécnica de Madrid. Retrieved from http://vps181.cesvima.upm.es/re-hab/2020/05/12/conclusiones-de-la-territorializacion-de-la-pandemia-de-covid-19-en-el-area-metropolitana-de-madrid/
  • González-Pérez, J.M. (2017). Les ciutats de les Balears. Processos d´urbanització i urbanisme. Palma: Lleonard Muntaner.
  • González-Pérez, J.M. (n.d.). Inequality and vulnerability in the city. Urban poverty in the Son Gotleu neighbourhood (Palma, Spain). Geografisk Tidsskrift-Danish Journal of Geography (In peer review process).
  • González-Pérez, J.M., Lois, R. C., & Piñeira, M. J. (2016). The Economic Crisis and Vulnerability in the Spanish Cities: Urban Governance Challenges. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 223, 160-166. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2016.05.339
  • González-Pérez, J.M., Vives-Miró, S., & Rullan, O. (2019). Evictions and Mortgage Foreclosures in the Judicial District of Palma (Majorca, Spain): A Metropolitan Perspective. Cities, 97. https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.102466
  • Hardoy, J.E., Cairncross, S., & Satterthwaite, D. (1990). The Poor Die Young: Housing and Health in Third World Cities. London: Earthscan Publications.
  • Hardoy, J.E., Mitlin, D., & Satterthwaite, D. (1992). Environmental Problems in Third World Cities. London: Earthscan Publications.
  • Hardoy, J.E., & Satterthwaite, D. (1989). Squatter Citizen: Life in the Urban Third World. London: Earthscan Publications.
  • Harpham, T., Vaughan, P., & Lusty, T. (1990). In Shadow of the City: Community Health and the Urban Poor. Oxford: Oxford University Press.
  • Harris, M. (1992). Introduction. In M. Harris (Ed.), Cities in the 1990s. The Challenge for Developing Countries (ix-1). London: UCL Press.
  • Harvey, D. (2012). The urban roots of financial crises: reclaiming the city fir anti-capitalist struggle. Socialist register, 48, 1-35. Retrieved from https://baierle.files.wordpress.com/2012/01/harvey_the-urban-roots-of-financial-crises.pdf
  • Kaiser, H.F. (1959). Computer program for Varimax rotation in factor analysis. Educational and Phychological Measurement, 19, 413-420.
  • Koutrolikou, P. (2015). Governmentalities of Urban Crises in Inner-city Athens, Greece. Antipode, 48(1), 172-192. https://doi.org/10.1111/anti.12163
  • Lemoy, R., Raux, C., & Jensen, P. (2013). Where in cities do ‘rich’ and ‘poor’ people live? The urban economics model revisited. HAL. Retrieved from https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00805116v3/document
  • Lennert, M., van Hamme, G., Patris, C., Smętkowski, M., Płoszaj, A., Gorzelak, G, ... Ludlow, D. (2010). FOCI Future orientations for cities. HAL. Retrieved from https://www.espon.eu/sites/default/files/attachments/FOCI_draft_final_report_ScientificReport.pdf
  • Manuell M-E., & Cukor J. (2011). Mother Nature versus human nature: public compliance with evacuation and quarantine. Disasters, 35, 417–442. https://doi.org/10.1111/j.1467-7717.2010.01219.x
  • Méndez, R. (2018). Economías alternativas ¿para una sociedad postcapitalista? Algunas experiencias en Madrid. In XV Coloquio Internacional de Geocrítica. Barcelona, May 7-12. Retrieved from http://www.ub.edu/geocrit/XV-Coloquio/RicardoMendez.pdf
  • Ministerio de Fomento (2011a). Atlas de la vulnerabilidad urbana en España. Madrid. Retrieved from: www.fomento.gob.es/
  • Ministerio de Fomento (2011b). Análisis Urbanístico de los Barrios Vulnerables. Madrid. Retrieved from https://www.mitma.gob.es/areas-de-actividad/arquitectura-vivienda-y-suelo/urbanismo-y-politica-de-suelo/observatorio-de-la-vulnerabilidad-urbana/analisis-urbanistico-de-barrios-vulnerables
  • Mollenkopf, J.H., & Castells, M. (1991). Dual City: Restructuring New York. New York: Russell Sage.
  • Newman K. (2012). Shutt up: bubonic plague and quarantine in early modern England. Journal of Social History, 45, 809–834. https://doi.org/10.1093/jsh/shr114
  • Observatori de Desigualtats en Salut de Catalunya (2020). Desigualtats socioeconòmiques en el nombre de casos i la mortalitat per COVID-19 a Catalunya. Barcelona: Generalitat de Catalunya.
  • Observatori Social de les Illes Balears (2020). Els efectes desiguals del confinament a les Illes Balears. Breu, Dades i idees, 8. Retrived from: https://diari.uib.cat/digitalAssets/607/607576_604926_200617_breu8_osib.pdf
  • Peck, J. (2012). Austerity Urbanism. City: analysis of urban trends, culture, theory, policy action. City, 16(6), 626-655. https://doi.org/10.1080/13604813.2012.734071
  • Piñeira, M.J., & Trillo, J. M. (2016). The effect of the crisis on vulnerable neighbourhoods: An approximation of the Spanish context through a case study (A Coruña, Galicia). In Crisis, Globalization and Social and Regional Imbalances in Spain (pp. 136-148). Madrid: Spanish Commitee IGU.
  • Porcel López, S. (2016). Dinámicas de estructuración socioresidencial en la Barcelona metropolitana postindustrial: ¿hacia una ciudad dual o cuarteada? Barcelona: Universitat de Barcelona.
  • Piñeira-Mantiñán, M.J., González-Pérez, J.M., & Lois-González, R.C. (2017). Vulnerabilidad urbana y exclusión. La fragmentación social de la ciudad postcrisis. In M. Castanyer, J.V. Rufí, J. Feliu, & J. Martín (Eds.), Nuevos escenarios urbanos: nuevos conflictos y nuevas políticas (pp. 75-90). Girona: Documenta Universitaria.
  • Rolnik, R. (2020). Como a densidade das cidades se relaciona com a difusão da pandemia? In A cidade é nossa. Retrieved from https://raquelrolnik.blogosfera.uol.com.br/2020/06/25/como-a-densidade-das-cidades-se-relaciona-a-pandemia/
  • Sierra Bravo, R. (1994). Técnicas de investigación social. Teoría y ejercicios. Madrid: Ed. Paraninfo.
  • Soja, E.W. (2010). Seeking Spatial Justice. Minneapolis: University of Minnesota Press.
  • Stephens, C. (1996). Healthy cities or unhealthy islands? The health and social implications of urban inequality. Environment and Urbanization, 8(2), 9-30. https://doi.org/10.1177/095624789600800211
  • URBACT (2010). Cities Facing the Crisis: Impact and Responses. Retrieved from http://urbact.eu/sites/default/files/import/general_library/Crise_urbact__16-11_web.pdf
  • Vale, M. (2014). Economic crisis and the Southern European regions: towards alternative territorial development policies. In J. Salom, & J. Farinós (Eds.), Identity and Territorial Character. Re-Interpreting Local-Spatial Development (pp. 37-48). Valencia: University of Valencia.
  • Vives-Miró, S., Rullan, O., & González-Pérez, J.M. (2018). Geografies de la despossessió d’habitatge a través de la crisi. Els desnonaments Marca Palma. Palma: Icaria.