El análisis geomorfológico en la reconstrucción paleambientalel ejemplo de los procesos de origen frío en el noroeste de la Península Ibérica

  1. Pérez Alberti, Augusto
Revista:
Polígonos: Revista de geografía

ISSN: 1132-1202

Ano de publicación: 2004

Número: 14

Páxinas: 139-165

Tipo: Artigo

Outras publicacións en: Polígonos: Revista de geografía

Resumo

Le présent article analyse le rôle de la Géomorphologie dans la reconstruction paléoenvironnementale. On considère que l'étude combinée des formes du relief et de dépôts sédimentaires permet de vérifier l'importance des changements climatiques au fil du temps d'une part, et de connaître leur empreinte morphogénétique sur les différents milieux d'autre part, prenant comme cas concret des périodes froides qui se sont succédées dans le nord-ouest de la Péninsule Ibérique pendant le Pléistocène récent. La combinaison des études morphologiques et sédimentologiques a permis de connaître le rôle des milieux froids qui ont dominé au moins entre 40 000 et 11 000 BP. Les différentes séries sédimentaires existantes, aussi bien dans la côte qu'à l'intérieur, montrent non seulement l'ampleur des propres processus mais également les caractéristiques générales de l'atmosphère, notamment le pourcentage d'humidité dans l'air. Cela permet de définir au moins une première période froide, située autour de 30 000 BP, avec des manifestations périglaciaires qui pourraient être qualifiées d'humides, ce qui distingue le Nord-ouest des autres endroits de la façade atlantique. Dans un deuxième temps on différencie deux autres périodes, plus sèches et plus froides, aux environs de 18 000 BP et 11 000 BP respectivement.

Referencias bibliográficas

  • BENEDICT, (1979): «Downslope soil movement in a Colorado aline region: rates, processes, and climatic significance». Artic Alp. Res., 2, pp. 165-226.
  • BLANCO CHAO, R. (1999): Formas y procesos geomorfologicos diferenciados en las costas de Galicia. Tesis Doctoral. Univesridade de Santiago. Inédita.
  • BLANCO CHAO, R.; COSTA CASAIS, M.; MARTÍNEZ CORTIZAS, A.; PÉREZ ALBERTI, A.; TRENHAILE, A.S. (2003): «Evolution and inheritance of a rock coast: western Galicia, Northwestern Spain». Earth Surface Processes and Landforms, nº 28, vol. 7, 757-775. Londres.
  • CAMPY, M. & MACAIRE, J.J. (1988): Géologie des formations superficielles. Géodinamique-facies-utilisatión. Ed. Masson, 443 pp. París.
  • CANO, J.; FUMANAL, M-P.; FERRER, C.; USERA, J.; BLÁZQUEZ, A.M. OLMO, J. (1997): «Evolución de la costa meridional de Galicia durante el Cuaternario superior». Cuaternario Ibérico, P.33-46.
  • COSTA CASAIS, M.; MARTÍNEZ CORTIZAS, A. & PÉREZ ALBERTI, A. (1994): «Caracterización de un depósito costero de la ría de Muros-Noia (La Coruña, Galicia)». En ARNAEZ, GARCÍA RUIZ y GOMEZ VILLAR (Eds.): Geomorfología en España. Sociedad Española de Geomorfología, pp. 356-368. Lo- groño.
  • COSTA CASAIS, M., MARTÍNEZ CORTIZAS, A. y PÉREZ ALBERTI, A. (1996): «Tipos de depósitos sedimentarios entre Fisterra e Corrubedo (A Coruña)». En: PÉREZ ALBERTI, A., MARTINI, I.P., CHESWORTH, W., MARTÍNEZ CORTIZAS, A.: Dinámica y evolución de medios cuaternarios.417-430. Xunta de Galicia. Santiago.
  • COSTA CASAIS, M. (1996): Formas e procesos costeiros nun sector da costa occidental galega (dende Fisterra ata Corrubedo). (Depósitos costeiros e evolución xeomorfolóxica). Memoria de Licenciatura. Universidade de Santiago. Inédita.
  • COSTA CASAIS, M. (2001): Dinámica xeomorfolóxica e reconstrucción paleoambiental dun sector da costa occidental atlántica de Galicia (Fisterra- Corrubedo). Universidade de Santiago.
  • CHAPELL, J. y SHAKLETON, N.J. (1986): «Oxygen isotopes and sea level». Nature. vol.324; 137-140.
  • DYLIK, J. (1967): «Solifluxion, congelifluxion and related slope processes» Geografiska Annaler, 49, ser. A, 2-4. pp. 167-177
  • EYLES, N., EYLES, C. H. & MIALL A.D. (1983): «Litofacies types and vertical profile models; an alternative approach to the description and environmental interpretation of glacial diamict and diamictite sequences». Sedimentology, 30. pp. 393-410.
  • FRANCOU, B. (1989): «La stratogénesè dans les formations de pente soumises à l'action du gel. Une nouvelle conception du problème». Bulletin de l'Association française por l'Etude du Quaternaire, 40, 185-1999.
  • FRANCOU, B. (1990): «Stratification mechanisms in slope deposits in high subequatorial mountains». Permafrost and Periglacial Processes. 1. pp. 249- 263.
  • FRANCOU, B & HETU, B. (1989): «Eboulis et autres formations de pente heterometriques. Contribution a une términologie géomorphologique». Notes et Comptes-Rendus du groupe de travail “Regionalisation du Périglaciaire”. Fasc. XIV. pp. 11-69.
  • GORBUNOV, A.P. (1978): «Permafrost investigations in high-mountain regions». Arctic and Alpine Research, 10, 2, 283-294.
  • GUILLIEN, Y. (1951): «Les grèzes litées de Charente». Revue Géographique de Pyrénees et du Sud-Ouest, 22. pp. 153-162.
  • HAEBERLI, W. (1983): «Permafrost-glacier relationships in the Swiss Alps, to- day and in the past». Proceedings of the IV International Conference of Permafrost. Fairbank, vol. I. 415-420.
  • HUMLUM, O. (1982): «Rock glaciers in northern Spitsbergen: A discussion» Journal of Geology, 90, 214-221.
  • KERSCHNER, H. (1978): «Paleoclimatic interferences from Late Würm rock glaciers, Eastern Central Alps, Western Tyrol, Austria». Arctic and Alpine Research, 635-643.
  • KIRKBY, M. J. & STATHAM, I. (1975): «Surface stone movement and scree formation». Journal of Geology. 83, pp.349-362.
  • MIALL, A.D. (1977): «A review of the braided river depositional environment» Earth Science Review, 13, pp 1-62.
  • MIALL, A.D. (1978): «Lithofacies and vertical profile models in braided rivers: a summary». En A.D. MIALL, (Ed). Fluvial Sedimentology. Canadian Society of Petroleum Geologists. Calgary, mem. 5. pp 597-604.
  • MIALL, A.D. (1992): «Alluvial deposits». En WALKER, R. G. and JAMES, N. P. (Eds.): Facies Models: Response to sea-level change. Geological Association of Canada. pp 119-142.
  • MOARES DOMINGUEZ, C., MARTINEZ CORTIZAS, A. & PÉREZ ALBERTI, A. (1993): «Procesos de edafización sobre algunos materiales de origen periglaciar en las Sierras Orientales de Galicia (NW de la Península)». En: PÉREZ ALBERTI, A., GUITIÁN RIVERA, L. & RAMIL REGO, P. (Eds.): La evolución del paisaje en las montañas del entorno de los Caminos Jacobeos. pp 61-90. Xunta de Galicia. Santiago
  • OZOUF, J-C.; COUTARD, J-P.; TEXIER, J-P. & BERTRAN, P. (1993): Colloque "Processus et depots periglaciaires de versant". Excursión "Grèzes Litées". Comission "Les Milieux periglaciaires" (U.G.I.), Groupe de travail des Procesus et Environnements Periglaciaires (A.I.P.), Associaction Francaise du Pergelisol (A. F. P.), Charentes- Perigord.
  • PÉREZ ALBERTI, A. (1979): «Nuevas observaciones sobre glaciarismo y periglaciarismo en el NW de la Península Ibérica. La Galicia sudoriental». Acta Geológica Hispana. Homenage Ll. Solé Sabarís. pp 441-444.
  • PÉREZ ALBERTI, A. (1983): «Procesos periglaciares e glaciares no Nordeste de Galicia». Revista Terra 3. Sociedade Galega de Xeografía. Entregado en 1983). Santiago (1988). pp 78-86.
  • PÉREZ ALBERTI, A. (1991): La Geomorfología de la Galicia Sudoriental. Tesis doctoral. Universidade de Santiago.
  • PÉREZ ALBERTI, A. & RODRÍGUEZ GUITIÁN, M. (1993): «Formas y depósitos de macroclastos y manifestaciones actuales de periglaciarismo en las Sierras Septentrionales y Nororientales de Galicia». En PÉREZ ALBERTI, A., GUITIÁN RIVERA, L. & RAMIL REGO, P.: La evolución del paisaje en las montañas del entorno de los caminos jacobeos. Xunta de Galicia, pp. 91- 106.
  • PÉREZ ALBERTI, A., RODRÍGUEZ GUITIÁN, M. y VALCÁRCEL DÍAZ, M. (1993): «Las formas y depósitos glaciares en las Sierras Septentrionales y Orientales de Galicia». En PÉREZ ALBERTI, A., GUITIÁN RIVERA, L. y RAMIL REGO, P.: La evolución del paisaje en las montañas del entorno de los caminos jacobeos. Xunta de Galicia, pp. 61-90.
  • PÉREZ ALBERTI, A., MARTÍNEZ CORTIZAS, A.y MOARES DOMÍNGUEZ, C. (1994): «Los procesos periglaciares en el Noroeste de la Península Ibérica». En GÓMEZ ORTIZ, A., SIMÓN TORRES, M. & SALVADOR FRANCH, F. (Eds.): Periglaciarismo en la Península Ibérica, Canarias y Baleares. Universidad de Granada. Granada, pp. 33-54.
  • PÉREZ ALBERTI, A. y COVELO ABELEIRAS, P. (1996): «Reconstrucción paleoambiental de la dinámica glaciar a partir de los depósitos acumulados en el sector de Pías (Valle del río Bibei, Zamora-Ourense)». En: PÉREZ ALBERTI, A., MARTINI, I.P., CHESWORTH, W., MARTÍNEZ CORTIZAS, A.: Dinámica y evolución de medios cuaternarios. 115-129. Xunta de Galicia. Santiago.
  • PÉREZ ALBERTI, A.; BLANCO CHAO, A. y COSTA CASAIS, M. (1997): «La importancia de los balances de acumulación/erosión y fosilización/exhumación en la evolución geomorfológica de la costa de Galicia». En Dinámica de Lioral-Interior. Actas del XV Congreso de Geógrafos Españoles. Vol. 1. P.205-219.
  • PÉREZ ALBERTI, A. & VALCÁRCEL DÍAZ, M. (1998): «Caracterización y distri- bución espacial del glaciarismo en el noroeste de la Península Ibérica». En A. GOMEZ ORTIZ & A. PÉREZ ALBERTI (Eds.): Las Huellas Glaciares de las Montañas Españolas. Servicio de publicacions da Universidade de Santiago de Compostela. pp. 17-54.
  • PÉREZ ALBERTI, A., BLANCO CHAO, R.; COSTA CASAIS, M. (1998): «Depósitos sedimentarios antiguos en la costa atlántica gallega: tipología, localización y área fuente. Un análisis comparativo». En: A. GÓMEZ ORTIZ y F. SALVADOR FRANCH (eds.) Investigaciones Recientes de la Geomorfología Española, 341-346. Universitat de Barcelona. Barcelona.
  • PÉREZ ALBERTI, A., COSTA CASAIS, M. & MARTÍNEZ CORTIZAS, A. (1999): «Nuevas aportaciones al conocimiento del Cuaternario reciente en la costa atlántica de Galicia». In Geoarqueología i Quaternary litoral. Memorial María Pilar Fuman, 381-390. Universitat de Valencia. Valencia.
  • PÉREZ ALBERTI, A. y VALCÁRCEL DÍAZ, M. (2000): «Depósitos de ladera de estructura estratificada en la Galicia oriental (Noroeste Ibérico)». En: PEÑA, J.L., SÁNCHEZ, M. y LOZANO, M.V.: Los procesos y formas periglaciares en la Montaña Mediterránea. 25-44. Instituto de Estudios Turolense. Teruel.
  • PÉREZ ALBERTI, A., VALCÁRCEL DÍAZ, M. y P. MARTINI (2002): «La deglaciación en la vertiente suroccidental del Macizo de Peña Trevinca (Montañas de Trevinca, NW Ibérico)». En: Estudios recientes (2000-2002) en Geomorfología, Patrimonio, Montaña, Dinámica Territorial. SEG/Universidad de Valladolid. Valladolid.
  • SHACKLETON, N.J. y OPDYKE, N.D (1973): «Oxigen isotope and paleomagnetic stratigraphy of Equatorial Pacific core V28-238: oxygen isotope temperatures and ice volumes on a 105 year scale». Quaternary Research, 3:39-55
  • TRENHAILE, A. S., PÉREZ ALBERTI, A., MARTÍNEZ CORTIZAS, A., COSTA CASAIS, M. & BLANCO CHAO, R. (1999): «Rock coast inheritance: an example from Galicia, Northwestern Spain». Earth Surface Processes and Land- forms, nº 24, 1-17.
  • TRICART, J. (1981): Geomorphologie climatique. En col: Précis de Geomor- phologie. Tome III. ed. SEDES. Paris.
  • TRICART, J. & PÉREZ ALBERTI, A. (1989): «Problemas de paleoclimatología: importancia e impacto del frío durante el Cuaternario». Actas do Simposio internacional "Otero Pedrayo e a Xeografía de Galicia", pp. 74-91. Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela.
  • VALCÁRCEL DÍAZ, M. (1998): Evolución geomorfológica y dinámica de las vertientes en el NE de Galicia. Importancia de los procesos de origen frío en un sector de las montañas lucenses. Tesis doctoral. Universidade de San- tiago de Compostela. Inédita.
  • VALCÁRCEL DÍAZ, M. y PÉREZ ALBERTI, A. (1996): «Caracterización y cartografía de las formaciones superficiales de origen periglaciar en el valle de Moia (Cuenca del río Navia, NO Ibérico)». En: PÉREZ ALBERTI, A., MARTINI I.P., CHESWORTH, W., MARTÍNEZ CORTIZAS, A.: Dinámica y evolución de medios cuaternarios, 191-202. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela.
  • VALCÁRCEL DIAZ, M. & PÉREZ ALBERTI, A (1996): «Caracterización y cartografía de las formaciones superficiales de origen periglaciar en el valle de Moia (cuenca alta del río Navia-NW ibérico)». En PÉREZ ALBERTI, A.; MARTINI, P.; CHESTWORTH , W. & MARTINEZ CORTIZAS, A. (Eds.): Dinamica y evolución de medios cuaternarios. pp. 79-90. Santiago.
  • VALCÁRCEL DÍAZ, M; BLANCO CHAO, R; MARTÍNEZ CORTIZAS, A. & PÉREZ ALBERTI, A (1998): «Estimación de las paleotemperaturas en Galicia durante el último ciclo glaciar a partir de datos geomorfologicos y climáticos». En A. GÓMEZ ORTIZ & F. SALVADOR FRANCH (Eds.): Investigaciones recientes de la Geomorfología española. pp. 767-770. Barcelona.
  • VAN VLIET-LANÖE, B. (1986): «Le pédocomplexe du dernier interglaciaire (de 125000 à 75000 BP). Variations de facies et signification paléoclimatique du sud de la Pologne á L’ouest de la Bretagne». Bulletin de L’Association française pour l’étude du Quaternaire. 1986- 1,2, P. 139-150.
  • VAN VLIET-LANÖE, B. (1989): «Dynamics and extent of the Weichselian per- mafrost in Western Europe (Substage 5E to Stage 1)».Quaternary Internacional.Vols3/4.P.109-113.
  • VAN VLIET-LANÖE, B. (1990): «Le pedocomplexe de Warneton: Ou en est-on? Bilan paleopedologique et micromorphologique». Quaternary, 1. p: 65-76. WALKER, R.G. (1992): Facies, facies models and modern stratigraphie concets. In Walker, R.G. & James, N.P. (Eds.): Facies models: response to sea-level change. Geological Association of Canada. Toronto, 1-14.