Arqueología y arquitectura de San Martiño de Mondoñedo (Foz, Lugo). Revisión crítica y nuevas aportaciones

  1. Sánchez Pardo, José Carlos 1
  2. Castiñeiras López, Javier 1
  3. Sanjurjo Sánchez, Jorge 2
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

  2. 2 Universidade da Coruña
    info

    Universidade da Coruña

    La Coruña, España

    ROR https://ror.org/01qckj285

Revista:
Quintana: revista de estudios do Departamento de Historia da Arte

ISSN: 1579-7414

Ano de publicación: 2018

Número: 17

Páxinas: 355-379

Tipo: Artigo

DOI: 10.15304/QUI.17.4039 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Quintana: revista de estudios do Departamento de Historia da Arte

Resumo

En este trabajo se pretende, primeramente, revisar y analizar de forma crítica y comparada toda la información histórico-artística y arqueológica existente sobre San Martiño de Mondoñedo, para posteriormente ofrecer algunos nuevos datos sobre los orígenes y evolución de este emblemático edificio entre la Alta y Plena Edad Media. Para ello nos basaremos en una aproximación arqueológica a los paramentos del edificio así como en la datación mediante Luminiscencia y Radiocarbono de diversos elementos de la cúpula de este edificio. Frente a las ideas tradicionalmente sostenidas, los resultados preliminares, a falta de nuevos y necesarios estudios, sugieren que no hay indicios para hablar de una ocupación del siglo VI en el lugar, y que el edificio románico actual, pese a emplear piezas reutilizadas, no parece presentar restos de muros prerrománicos en pie. Por su parte, la datación de morteros de la cúpula confirma su construcción en el siglo XII.

Información de financiamento

1Este trabajo forma parte del proyecto “Early Medieval Churches: History, Archaeology and Heritage (EMCHAHE)”, financiado por la Unión Europea a través de una ayuda Marie Curie CIG (Grant agreement: PCIG12- GA-2010-334068). Los autores desea- mos expresar nuestra deuda y agrade- cimiento con Rebeca Blanco Rotea y Luis Cordeiro Maañón, quienes gene- rosamente han aportado interesantes informaciones y comentarios de gran valor para la realización de este trabajo. Obviamente los posibles errores y ca-rencias de este trabajo son achacables únicamente a los autores.

Financiadores

    • PCIG12- GA-2010-334068

Referencias bibliográficas

  • Aitken, Martin Jim. 1985. Thermoluminescence dating. London: Academic Press.
  • Arias Vilas, Felipe. 1995. “Chamoso Lamas e a arqueoloxía lucense: unha revisión.” In Lugo no obxectivo de Manuel Chamoso Lamas, 39-59. A Coruña: Real Academia Gallega de Bellas Artes de Nuestra Señora del Rosario.
  • Baliñas Pérez, Carlos, and Carlos Andrés González Paz. 2007. “De Mailoc a san Rosendo: as orixes da sé mindoniense.” In Rudesindus. A terra e o templo, edited by Francisco Singul, 30-51. Santiago de Compostela: Consellería de Innovación e Industria, S.A. de Xestión do Plan Xacobeo.
  • Bango Torviso, Isidro. 1987. Galicia Románica. Biblioteca da Cultura Galega. Vigo: Galaxia.
  • Bango Torviso, Isidro. 2001. “Arquitectura románica en Galicia. Desde los orígenes hasta 1168.” In El arte románico en Galicia y Portugal-A arte românica em Portugal e Galiza, edited by José Carlos Valle Pérez, 12-30. Madrid-Lisboa: Fundación Pedro Barrié de La Maza-Fundaçao Calouste Gulbenkian.
  • Besteiro, Blanca. 2009. “As pinturas murais da catedral de San Martiño de Mondoñedo. Foz (Lugo).” Estudios Mindonienses 25: 79-104.
  • Blain, Sophie. 2010. “An application of luminiscence dating to building archaeology: The study of ceramic building materials in early medieval churches in north-western France and south-eastern England.” Arqueología de la Arquitectura 7: 43-66. https://doi.org/10.3989/ arqarqt.2010.10004
  • Carriedo Tejedo, Manuel. 2009. “Locus Sancti Martini (ss. VIII-XIII).” Estudios mindonienses 25: 27-78.
  • Castillo López, Ángel del. 1972. Inventario de la riqueza monumental y artística de Galicia. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • Castiñeiras González, Manuel Antonio. 1999. “La actividad artística en la antigua provincia de Mondoñedo del Prerrománico al Románico.” Estudios mindonienses: Anuario de estudios histórico-teológicos de la diócesis de Mondoñedo-Ferrol 15: 287-342.
  • Castiñeiras González, Manuel Antonio. 2007. “San Martiño de Mondoñedo (Foz) revisitado.” In Rudesindus. A terra e o templo, Rudesindus. A terra e o templo, edited by Francisco Singul, 118-137. Santiago de Compostela: Consellería de Innovación e Industria, S.A. de Xestión do Plan Xacobeo.
  • Castiñeiras González, Manuel Antonio. 2011. “Apostillas al Iter picturae sancti  Iacobi: las pinturas murales de San Martiño de Mondoñedo, el scriptorium compostelano y el tesorero Bernardo.” Compostellanum: revista de la Archidiócesis de Santiago de Compostela: 303-340.
  • Castiñeiras López, Javier. 2016. “Imágenes de conflicto: la influencia de los Beatos en San Martiño de Mondoñedo.” In El legado hispánico: manifestaciones culturales y sus protagonistas, 251-272. León: Universidad de León.
  • Chamoso Lamas, Manuel. 1967. “Las primitivas Diócesis de Britonia y de San Martín de Mondoñedo a la luz de recientes descubrimientos.” Bracara Augusta XXI: 356-360.
  • Chamoso Lamas, Manuel, Victoriano González, and Bernardo Regal. 1973. Galice Romane. Sainte Marie de la Pierrequi-Vire: Zodiaque.
  • Cordeiro Maañón, Luís and Rodríguez Cao, Celso. 2010. “As sondaxes en San Martiño de Mondoñedo.” Bolanda. Cadernos de historia fozega 2: 70.
  • Cordeiro Maañón, Luís, and Celso Rodríguez Cao. En prensa. “Nuevas aportaciones para el estudio de la necrópolis medieval de la basílica de San Martiño de Mondoñedo (Foz, Lugo).” Jornadas territorio y urbanismo, Braga, Braga.
  • Díaz y Díaz, Manuel Cecilio and María Araceli García Piñeiro. 2002. “La Diócesis de Mondoñedo hasta 1100.” In Iglesias de Lugo, Mondoñedo-Ferrol y Orense, edited by José García Oro, 211-222. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos.
  • Flórez, Henrique. 1764. España sagrada. Teatro geográfico-histórico de la Iglesia de España. Tomo XVIII, De las Iglesias Britoniense, y Dumiense, incluídas en la actual de Mondoñedo. Madrid: Antonio Marín. 
  • Galbraith, Rex, Roberts, Richard Laslett, Yoshida Geoff, and Olley Jon Hiroshi. 1999. “Optical dating of single and multiple grains of quartz from Jinmium Rock Sherlter, Northern Australia: Part 1, Experimental design and statistical models.” Archaeometry 41: 339-364. https://doi.org/10.1111/j.1475-4754.1999. tb00987.x
  • Guerin, Guillaume, Norbert Mercier, and Grzegorz Adamiec. 2011. “Dose-rate conversion factors: update.” Ancient TL 29: 5–8.
  • López Valcarcel, Amador. 1963. “Iglesias románicas de la Provincia de Lugo. Papeleta 166. Iglesia parroquial de San Martín de Mondoñedo.” Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos de Lugo VII: 151-157.
  • Murray, Andrew Sean, and Ann Wintle. 2000. “Luminescence dating of quartz using an improved single-aliquot regenerative-dose protocol.” Radiation Measurements 32: 57–73. https://doi.org/10.1016/S1350-4487(00)00089-5
  • Murray, Andrew Sean, and Ann Wintle. 2003. “The single aliquot regenerative dose protocol: Potential for improvements in reliability.” Radiation Measurements 37 (4-5): 377-381. https://doi.org/10.1016/ S1350-4487(03)00053-2
  • Núñez Rodríguez, Manuel. 1979. “Inscripciones de la Galicia Altomedieval.” Revista de Guimaraes LXXXIX: 309-310.
  • Núñez Rodríguez, Manuel. 1978. Arquitectura prerrománica. Santiago de Compostela: COAG.
  • Peinado Gómez, Narciso. 1972. La Antigua Catedral de San Martín de Mondoñedo (Foz). Notas arqueológicas. Lugo: Caja de Ahorros de La Coruña y Lugo.
  • Prescott, John. R, and John T. Hutton. 1994. “Cosmic ray contributions to dose rates for luminescence and ESR dating: large depths and long term variations.” Radiation Measurements 23: 497-500. https://doi. org/10.1016/1350-4487(94)90086-8
  • Rielo Carballo, Nicanor. 1974. “Mondoñedo, Monasterio de San Martiño de.” In Gran Enciclopedia Gallega, T. XXI, 149-152. Santiago: Ed. Silverio Cañada.
  • Rodríguez Cao, Celso, and Luis Cordeiro Maañón. 2009. “Sondaxes arqueolóxicos na horta da casa reitoral de San Martiño de Mondoñedo, Foz (Lugo).” In Actuacións arqueolóxicas. Ano 2007, 104-105. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Sanjurjo-Sánchez, Jorge. 2016. “Dating historical buildings: an update on the possibilities of absolute dating methods.” International Journal of Architectural Heritage 10: 620-635. https:// doi.org/10.1080/15583058.2015.1055384
  • Santos San Cristobal, Sebastián. 1980. La antigua catedral de San Martín de Mondoñedo. Mondoñedo: Talleres gráficos E. Paramé.
  • Suárez Otero, José. 1997. “Sobre las laudas de “doble estola” en Santiago de Compostela e Iria Flavia.” Abrente 29: 41-47.
  • Utrero Agudo, María de los Ángeles, and Isaac Sastre de Diego. 2012, “Reutilizando materiales en las construcciones de los siglos VII-X. ¿Una posibilidad o una necesidad?” Anales de Historia del Arte 22, II: 309-323.
  • Villaamil y Castro, José. 1904. Iglesias gallegas de la Edad Media: Colección de artículos publicados por José Villaamil y Castro. Madrid.
  • Yarza Luaces, Joaquín. 1991. “Frontal de San Martiño de Mondoñedo.” In Galicia no Tempo. Catálogo, edited by José María García Iglesias, 184-185. Santiago de Compostela: Consellería de Cultura e Xuventude.
  • Yarza Luaces, Joaquín. 2001. “Artes figurativas románicas en Galicia antes de 1150.” In El arte románico en Galicia y Portugal-A arte românica em Portugal e Galiza, edited by José Carlos Valle Pérez, 56-87. Madrid-Lisboa: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • Young, Simon. 2004. Britonia: Caminos nuevos. Noia: Toxosoutos.
  • Yzquierdo Perrín, Ramón. 1993. Arte Medieval (I). A Coruña: Hércules de Ediciones.
  • Yzquierdo Perrín, Ramón. 1994. De arte et architectura. San Martín de Mondoñedo. Lugo: Diputación Provincial de Lugo.
  • Yzquierdo Perrín, Ramón. 2007. “Arte prerrománica na diocese de Mondoñedo.” In Rudesindus. A terra e o templo, Rudesindus. A terra e o templo, edited by Francisco Singul, 100-117. Santiago de Compostela: Consellería de Innovación e Industria, S.A. de Xestión do Plan Xacobeo.
  • Yzquierdo Perrín, Ramón. 2013. “Diego Gelmírez y los inicios del Románico en Galicia.” In O século de Xelmírez, edited by Fernando López Alsina, Henrique Monteagudo, Ramón Villares, Ramón Yzquierdo Perrín, 207-243. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.