Reinventio e unanimidade. Impacto das políticas culturais e turísticas na Comunidade local de Santiago de Compostela

  1. Pazos-Justo, Carlos 1
  2. Samartim, Roberto 2
  3. Del Río, Marisa 3
  1. 1 Universidade do Minho
    info

    Universidade do Minho

    Braga, Portugal

    ROR https://ror.org/037wpkx04

  2. 2 Universidade da Corunha
  3. 3 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Semata: Ciencias sociais e humanidades

ISSN: 1137-9669 2255-5978

Ano de publicación: 2018

Título do exemplar: Bioeconomía y Memoria Ecológica de los Territorios: Transdisciplinariedad para un Futuro Sostenible

Número: 30

Páxinas: 233-256

Tipo: Artigo

DOI: 10.15304/S.30.5357 DIALNET GOOGLE SCHOLAR

Outras publicacións en: Semata: Ciencias sociais e humanidades

Resumo

The text addresses, firstly, the synthesis of the main parameters of public policies related to culture and tourism implemented in Santiago de Compostela, taking as a basis specific bibliography and focusing the Santiago Way. Secondly, the article analyzes the impact of these policies, which we will call reinventio, using a corpus of surveys of merchants and other members of the local community of Compostela. We have verified that these impacts are unanimously perceived by the local community in general, but with significant differences between local traders and non-traders.

Referencias bibliográficas

  • AMI [Assembleia da Mocidade Independentista] (2012): A Terra nom se vende. O turismo é colonialismo. Dossier acessível em https://issuu.com/amigz/docs/livro-a_terra_nom_se_vende (26/06/2018).
  • Andereck, K.; Valentine, K.; Knopf, R.; & Vogt, Ch. (2005): “Residents’ perceptions of community tourism impacts”. Annals of Tourism Research, Volume 32, Issue 4, October, Pages 1056-1076 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/ S0160738305000770 (26/06/2018).
  • Andereck, K. & Nyaupane, G. (2010): “Exploring the Nature of Tourism and Quality of Life Perceptions among Residents”, Journal of Travel Research, 50: 248-260.
  • Barbieri, Nicolás (2014): “Cultura, políticas públicas y bienes comunes: hacia unas políticas de lo cultural”, kult-ur. Revista interdisciplinària sobre la cultura de la ciutat, vol. 1, nº1, pp. 101-119, http://www.e-revistes.uji.es/index.php/kult-ur/article/ view/1255/0 (15/06/2018).
  • Bello Vázquez, Raquel (2015): A existência de uma comunidade luso-galega como ele- mento afetivo nas visitas a Santiago de Compostela procedentes de Portugal. Primeiros resultados através de inquéritos quantitativo-qualitativos. Em Torres Feijó, Bello Vázquez, Samartim & Brito-Semedo (eds.), Estudos da AIL em Teoria e Metodologia Relacionamento nas Lusofonias II (pp. 87-96), Santiago de Compostela/ Coimbra, Associação Internacional de Lusitanistas.
  • Bello Vázquez, Raquel (2016): Consumos Literários, Práticas Culturais e Habitus: O Paradoxo de Paulo Coelho e o Caminho de Santiago, IS Working Papers, 3.ª Série, N.º 36, http://isociologia.up.pt/sites/default/files/working-papers/wp36_160915100345. pdf (26/06/2018).
  • Blau, P. M. (1968): “Interaction: social exchange”, in D. L. SILLS (ed.): International Encyclopaedia of the Social Sciences, Free Press, Glencoe, vol. 7, 1968, págs. 452- 457.
  • Bourdieu, Pierre (2001): O Poder Simbólico, 4ª ed., Viseu, Difel [1989].
  • Bouzada Fernández, Xan (2007): As políticas culturais nas sete principais cidades galegas. Consello da Cultura Galega http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=111 (26/06/2018).
  • Bouzada Fernández, Xan (2008): “Políticas culturais e desenvolvemento económico: algunhas anotacións sobre a situación galega”, RIPS. Revista de Investigaciones Políticas y Sociológicas, Vol. 7, núm. 1, 31-53
  • Canelas Rubim, A. A. (2009): “Políticas culturais e novos desafios”. Matrizes, v. 2, n. 2, 93-115, https://www.periodicos.usp.br/matrizes/article/view/38226 (28/06/2018).
  • Carral V., Emilio, Carreira, X. Carlos, Vila, Breogão M. & Torres Feijó, Elias (2016): “A inter-relação entre gastronomia, cultura, turismo e comércio local em Santiago de Compostela. Primeiros resultados”, in Tibério, L. M. et al. (orgs.), III Seminário “Alimentos e Manifestações Culturais Tradicionais”/II Simpósio Internacional “Alimentação e Cultura: Tradição e Inovação na Produção e Consumo de Alimentos” (pp. 263-280), Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro.
  • Celeiro Álvarez, Luis (2013): “Xacobeo 93. El renacer del Camino”, in Simone Novello et al. (eds.). Xacobeo de un recurso a un evento turístico global, Santiago de Compostela: Andavira.
  • Compostela Aberta (2015): Gañemos un concello aberto. Programa. http://compostelaaberta.org/wp-content/uploads/2015/05/programaCompostelaAberta.pdf (26/06/2018).
  • Costa, Carlos (2005): “Turismo e cultura: avaliação das teorias e práticas culturais do sector do turismo (1990-2000)”, Análise Social, [online]. 2005, n.175, pp.279- 295. http://www.scielo.mec.pt/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0003- 25732005000300002&lng=pt&nrm=iso (28/06/2018).
  • Delgado, Manuel (2007): “Ciudades sin ciudad. La tematización ‘cultural’ de los centros urbanos”, in David Lagunas (ed.), Antropología y turismo, Universidad Autónoma del Estado de Hidalgo, Pachuco de Soto, 2007, pp. 91-108.
  • EY (2015): Tempos de Cultura. O primeiro mapa global das indústrias culturais e criativas. www.cisac.org/Media/Studies-and-Reports/Studies/EYCulturalTimes2015_ PT (28/06/2018).
  • Felix, J. P. S.; Chagas, M. M.; Marques, S. M.; & Silva, V. H. (2017): “Análise da relação entre dependência econômica e percepção dos residentes sobre os impactos dos residentes sobre os impactos do desenvolvimento turístico da praia da Pipa/RN”. Applied Tourism, 2(3), 37-64.
  • Fernández Rodríguez, M. L. (2016): Discursos sobre Santiago de Compostela y el/los Camino(s) de Santiago en la novela española actual (2010) a través de técnicas analíticas digitales: Posibilidades y valor Del conocimiento generado, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela (Tese de Doutoramento orientada por Elias J. Torres Feijó e Roberto Samartim).
  • Fernández Rodríguez, M. L., Río Araújo, M. del & Rodríguez Pardo, F. (2016): “Dos productos y un destino: The Way (2010), Diario de un Mago (1987) y la imagen de Galicia como destino turístico”, IS Working Papers, 3ª Série, N.º 32, http://isociologia. up.pt/sites/default/files/working-papers/wp32_160902115811.pdf (24/09/2017).
  • Fernández Rodríguez, M. L. & Samartim, R. (2016): “Impacto dos discursos literários nas práticas e consumos culturais ligados aos Caminhos de Santiago: de Paulo Coelho aos souvenirs de cavaleiros templários”, IS Working Papers, 3ª Série, N.º 37 http://isociologia.up.pt/sites/default/files/working-papers/wp37_161014113435. pdf (24/09/2017).
  • García Vázquez, Y. (2009): “La ciudad como espectáculo. Marketing territorial, internet y atracción turística en Santiago de Compostela. ¿Éxito o fracaso?”, UOC Papers. Revista sobre la sociedad del conocimiento, 8, 1-10.
  • Gascón, J. (2016): “¿El turismo sostenible es un gremlin? De la autogestión local a la gentrificación”. Ecología política, Nº 52, 35-42.
  • INVESTBRAGA (2014): Plano estratégico para o desenvolvimento económico de Braga 2014-2026 https://www.investbraga.com/files/strategicplans/planoestrategicoeconomicobraga_1.pdf (28/06/2018).
  • Lage, X., Losada, A. & Gómez, M. (2012): “La política cultural en la comunidad autónoma gallega: de la dependencia a la autonomía”, RIPS, Vol. 11, 3, 115-148.
  • Lois González, R.C. & Lopez, L. (2012): “El Camino de Santiago: una aproximación a su carácter polisémico desde la geografía cultural y el turismo”. Documents d’anàlisi geográfica, vol. 58, Nº 3, 459-479.
  • Lopes, João Teixeira (2010): “Da cultura como locomotiva da cidade-empresa a um conceito alternativo de democracia cultural”, in Santos, M. de L. & Pais, J. (orgs.), Novos Trilhos Culturais. Práticas e Políticas (pp. 51-61). Lisboa, Instituto de Ciências Sociais da Universidade de Lisboa.
  • López Palomeque, F. (2015): “Barcelona, de ciudad con turismo a ciudad turística. Notas sobre um proceso complejo e inacabado”. Documents d’anàlisi geogràfica, Vol. 61, Nº 3, 483-506.
  • Lorenzo, M. (2017): “As políticas culturais en Galicia”, Grial, nº 215, 61-73.
  • Martinell, A. & López, T. (2007): Políticas culturales y gestión cultural: Organum sobre los conceptos clave de la práctica profesional. Girona, Documenta Universitaria.
  • Martin-Duque, C. (2017): “Los impactos del turismo en el Camino de Santiago Francés: una aproximación cualitativa”. Methaodos. revista de ciencias sociales, 5 (1), 62-73.
  • Milano, C. (2017): Over tourism and Tourismphobia: Global trends and local contexts. Barcelona: Ostelea School of Tourism & Hospitality.
  • Monterroso Montero, Juan M. (2011): “El Centro Histórico. La creación de una conciencia cultural. El caso de Santiago de Compostela” in Manuel Joaquim Moreira da Rocha (coord.). Actas do Seminário Centros Históricos: Passado e Presente. Porto, Universidade do Porto, pp. 39-69.
  • Núñez Feijóo, A. (2013): Prólogo, in Simone Novello et al (eds.). Xacobeo de un recurso a un evento turístico global, Santiago de Compostela, Andavira.
  • OMT (2014): El primer Congreso Internacional de la OMT sobre Turismo y Peregrinaciones explora el nexo entre el turismo y las rutas espirituales. Madrid, Organización Mundial del Turismo http://media.unwto.org/es/press-release/2014-09-16/ el-primer-congreso-internacional-de-la-omt-sobre-turismo-y-peregrinaciones(26/06/2018).
  • OMT (2017): UNWTO Annual Report 2016, Madrid, UNWTO http://cf.cdn.unwto.org/ sites/all/files/pdf/annual_report_2016_web_0.pdf (24/09/2016).
  • OMT (2018): Tourism and Culture Synergies. https://www.e-unwto.org/doi/ pdf/10.18111/9789284418978 (26/06/2018).
  • Paül i Agustí, D. (2013): “Las políticas culturales y sus repercusiones en la imagen de la ciudad”. Scripta Nova, Vol. XVII, núm. 432, http://www.ub.edu/geocrit/sn/sn-432. htm(31/01/2018).
  • Pereira, Varico da Costa & Peres, Américo Nunes (2010): Turismo Cultural e Religioso em Braga e Santiago de Compostela: Proposta de Criação de um Produto Conjunto”, Revista Turismo & Desenvolvimento, n.13/14, 677-686.
  • Pereiro Pérez, X. (2009): Turismo cultural: Uma visão antropológica. ed. 1, 1 vol., Tenerife, Pasos [E-book].
  • Pereiro Pérez, X. (2016a): La verbena (en)cubierta: las actuaciones musicales en salas con programación periódica a través de la prensa local de Vigo (noviembre 1975-agosto 1990). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. (Tese de doutoramento).
  • Pereiro Pérez, X. (2016b): Unha introdución á programación dos espectáculos de música popular en directo en Galicia. O exemplo dos macroconcertos en Vigo (2011). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. (Trabalho de Fim de Mestrado).
  • Pereiro Pérez, X. (2018): “Turismo y peregrinación: dos caras de la misma moneda en el camino português interior de santiago de compostela”. Cuadernos del Turismo, [no prelo].
  • Pereiro Pérez, X. & Fernandes, F. (2018): Antropologia e Turismo: teorias, métodos e praxis. Tenerife: PASOS, RTPC.
  • Remoaldo, P. & Cadima Ribeiro, J. (2017): O legado de Guimarães Capital Europeia da Cultura de 2012: A leitura dos residentes e dos visitantes. Porto: Afrontamento.
  • Richards, G. (2014): Tourism trends: The convergence of culture and tourism [More Info: This paper is an update of Tourism trends: Tourism, culture and cultural routes (2011)].
  • Rodríguez Fernández, Mª. M. (2013): “La planificación y creación del evento Xacobeo: análisis de la identidad y la imagen”, in Simone Novello et al (eds.). Xacobeo de un recurso a un evento turístico global, Santiago de Compostela, Andavira, pp. 65-87.
  • Rodríguez González, M. A. (2015): “Del espectáculo cultural y sus efectos: arte y políticas culturales en Santiago de Compostela”. Espacio, tiempo y forma, serie VII, 3, 377-402.
  • Rodríguez Morató, A. (2005): La reinvención de la política cultural a escala local: el caso de Barcelona. Sociedade e Estado, vol. 20, 2, 351-377.
  • Rodríguez Morató, A. (2010): A metamorfose do valor cultural na sociedade contemporânea: desafios e paradoxos”, in Santos M. L. & Pais, J. (orgs.). Novos Trilhos Culturais. Práticas e Políticas Lisboa, Instituto de Ciências Sociais da Universidade de Lisboa, pp. 37-50.
  • Rodríguez Prado, M. F. (2015): “Textos ficcionais e práticas culturais de portugueses com relação a Santiago de Compostela: contrastes e homologias”, in Torres Feijó, BelloVázquez, Samartim & Brito-Semedo (eds.), Estudos da AIL em Teoria e Metodologia Relacionamento nas Lusofonias I, Santiago de Compostela/Coimbra, Associação Internacional de Lusitanistas. pp. 143-157.
  • Santos Solla, X. M. (1999): “Mitos y realidades del Xacobeo”, Boletín de la AGE, 27, 103-117.
  • Santos Solla, X. M. (2006): “El camino de santiago: Turistas y peregrinos hacia Compostela”, Cuadernos de Turismo, núm. 18, pp. 135-150.
  • Santos Solla, X. M. & Trillo-Santamaría, J. M. (2017): “Tourism and nation in Galicia (Spain)”, Tourism Management Perspectives, 22: 98–108.
  • Scalabrini, E., Remaoldo, P., & Lourenço, J. M. (2014): “Perceções de residentes a respeito dos impactes da atividade turística: Uma análise das publicações brasileiras sobre o tema”, Tourism and Hospitality International Journal, 2(2), 12-31.
  • Simone Novello et al. (eds.) (2013): Xacobeo de un recurso a un evento turístico global, Santiago de Compostela: Andavira.
  • Somoza Medina, X. & Lois González, R. C. (2017): “Ordenación del Territorio y estrategias de planificación en los Caminos de Santiago Patrimonio Mundial”. Investigaciones Geográficas, (68), 47-63. https://doi.org/10.14198/INGEO2017.68.03 (28/06/2018).
  • Teixeira Coelho (1997): Dicionário crítico de política cultural. Cultura e Imaginário. São Paulo, Editora Iluminuras. http://hugoribeiro.com.br/biblioteca-digital/CoelhoDicionario_critico_de_politica_cultural.pdf (28/06/2018).
  • Torres Feijó, E. J. (2011): “Discursos contemporâneos e práticas culturais dominantes sobre Santiago e o Caminho: a invisibilidade da cultura como hipótese”, in Lourenço A. A. & Silvestre, O, M. (coords.), Literatura, espaço, cartografias, Coimbra, Centro de Literatura Portuguesa/Faculdade de Letras da Universidade de Coimbra, pp. 391-449.
  • Torres Feijó, E. J. (2012): “Interesses culturais e âmbitos receptivos em dous romances sobre o Caminho de Santiago: Frechas de Ouro e O Enigma de Compostela”, Romance Notes, vol. 52, n2, 135-149.
  • Torres Feijó, E. J. (2014): “Autor, Texto e Espaço Geo-cultural Mediatizado. Processos de Ressemantização, Banalização e Misturação de Géneros em Produtos sobre o Caminho de Santiago”, in Quintero, S. & Baleiro, R. (eds.), Lit & Tour: ensaios sobre literatura e turismo, Lisboa, Húmus, pp. 291-310.
  • Torres Feijó, E. J. (2015): “Identity Sustainability, Identity Affectivity, and the Ithaca Traveler: Conceptual Tools for Measuring and Modeling Tourism as an Opportunity”, in Ricci, G. R. (ed.), Travel, Tourism and Identity, Culture & Civilization, Volume 7, New Brunswick/ New Jersey, Transaction Publishers, pp. 143-162.
  • Turismo do Porto e Norte de Portugal (2015): Estratégia de Marketing Turístico do Porto e Norte de Portugal Horizonte 2015-2020, http://www.portoenorte.pt/fotos/gca/plano_estrategico_10327505915894b4d3a978b.pdf (28/06/2018).
  • UNESCO (s.d. [1985]): Santiago de Compostela (Old Town) [description]. http://whc. unesco.org/en/list/347/ (28/06/2018).
  • UNESCO (1998): Plan de Acción de Políticas Culturales para el Desarrollo http://unesdoc.unesco.org/images/0011/001163/116393So.pdf (28/06/2018).
  • Villares, R. (2017): Identidade e afectos patrios. Vigo, Galaxia.