El romancero tradicional de GaliciaEstado de la cuestión

  1. Forneiro, José Luis 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Boletín de Literatura Oral

ISSN: 2173-0695

Ano de publicación: 2017

Título do exemplar: Los paisajes de la voz. Literatura oral e investigaciones de campo

Número: 1

Páxinas: 105-130

Tipo: Artigo

DOI: 10.17561/BLO.VEXTRAI1.4 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Boletín de Literatura Oral

Resumo

Este artículo ofrece una aproximación crítica a los principales trabajos de documentación y estudio del romancero tradicional de Galicia desde los primeros trabajos de campo hasta la actualidad.

Información de financiamento

todavía hoy en el siglo XXI limitada a unos pocos especialistas, pues en Galicia aún predominan textos y teorías sobre esta poesía oral formulados hace 100 o más años, que algunos escritores, «estudiosos» o músicos siguen difundiendo o defendiendo por ignorancia o por razones personales o ideológicas. En ningún otro territorio ibérico están vigentes desde hace décadas estas falsificaciones o teorizaciones de origen decimonónico como en Galicia. Por todo ello, sería de desear que se llevase a cabo la edición, a ser posible en papel y digitalmente, por parte especialistas de los fondos romancísticos inéditos del romancero gallego que forman parte de los archivos de Víctor Said Armesto y de Menéndez Pidal; como ya hemos indicado, en el primer caso, habría que dejar de lado, inicialmente las versiones inventadas, falsas o manipuladas. El concurso de la Fundación Barrié y de la Fundación Menéndez Pidal son imprescindibles, por ser las depositarias de ambos legados, e igualmente sería necesaria la participación de las administraciones públicas gallegas, y también de la banca o de las grandes empresas de la comunidad autónoma, para la financiación de este proyecto que, por fin, normalizaría este campo de estudios en Galicia. La edición de estos materiales supondría una importantísima contribución para el conocimiento de la cultura y de la historia de Galicia, y más concretamente de la literatura oral de sus clases populares, y del contacto secular de las dos lenguas hoy oficiales en la comunidad autónoma.

Referencias bibliográficas

  • AMEIXEIRAS, Iria (2011): «O que Murguía sabía de música era grazas á súa filla», entrevista a Xabier Groba. URL: http://www.lavozdegalicia.es/santiago/2011/07/09/0003_201107S9C2997.htm
  • AMIGO, Anabel (2001): Flor de romances de Cervantes e Pedrafita, Santiago de Compostela, Libros da Frouma.
  • ASOCIACIÓN XUVENIL OS ESTRALOXOS (2005): Cántigas, ditos, alcumes … da Ribeira Sacra, Lugo, Asociación Xuvenil Os Estraloxos.
  • BOUZAS, Belén y VEIGA, Elena (2015): «As manipulacións da tradición romancística galega por Víctor Said Armesto: o romance de Don Giraldo y el dragón», en Víctor Said Armesto e o seu tempo: perspectivas críticas, C. Villanueva, J. Beramendi, C. García Martínez y M. Santos Zas (eds.), s. l., Fundación Barrie-Museo do Pobo Galego-Deputación de Pontevedra, pp. 577-591.
  • CARNEIRO VÁZQUEZ, M.ª Ofelia, CUBA RODRÍGUEZ, Xoán Ramiro, REIGOSA CARREIRAS, Antonio y SALVADOR CASTAÑER, M.ª de las Mercedes (1998): Polavila na Pontenova. Lendas, contos e romances, Lugo, Deputación Provincial.
  • CARNEIRO VÁZQUEZ, M.ª Ofelia, CUBA RODRÍGUEZ, Xoán Ramiro, REIGOSA CARREIRAS, Antonio y SALVADOR CASTAÑER, M.ª de las Mercedes (2004): Da fala dos brañegos. Literatura oral do concello de Abadín, Lugo, Museo Provincial-Deputación Provincial.
  • CARRÉ ALDAO, Eugenio (1926): «Prácticas y costumbres», Geografía General del Reino de Galicia, Barcelona, Alberto Martín, pp. 681-685.
  • CATALÁN, Diego (1997): «El romance de ciego y el subgénero “Romancero tradicional vulgar”», Arte poética del romancero oral. Parte 1.ª Los textos abiertos de creación colectiva, Madrid, Siglo XXI, pp. 325-362.
  • CID, Jesús Antonio (2005/2006): Estudos de Literatura Oral, 11-12, pp. 51-72.
  • CIRIO, Norberto Pablo (2007): El Romancero de la Galicia Exterior. Cala de la colectividad gallega en la Argentina, Pontevedra, Deputación Provincial.
  • COCHÓN, Luis e COCHÓN, Iris (2010): «Introducción y apéndices» a Isidoro Millán González-Pardo, El romance de Don Gaiferos de Mormaltán. Historicidad y tradicionalidad, Santiago de Compostel, Editorial Follas Novas, pp. 7-23.
  • DÍAZ CASTRO, Pablo y KIRK MARTÍNEZ, Olga (2012): Cancioneiro de Cabana de Bergantiños, A Coruña, Concello de Cabana dos Bergantiños.
  • FERNÁNDEZ HERMIDA, Vicente, y LÓPEZ CUEVILLAS, Florentino, y LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín (1936): Parroquia de Velle, Santiago de Compostela, Seminario de Estudos Galegos.
  • FERNÁNDEZ REI, Francisco (1990): Dialectoloxía da lingua galega, Vigo, Edicións Xerais.
  • FERNÁNDEZ REI, Francisco, y HERMIDA, Carme (1996): A nosa fala: bloque e áreas lingüísticas do galego, Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega.
  • FERRÁS SEXTO, Carlos (2011): «Da aldea ao suburbio: cambios demográficos e territoriais en Galicia, 1990…», Revista Galega de Economía, 20, pp. 11-30
  • FILGUEIRA VALVERDE, Xosé (1973): Da Épica na Galicia Medieval, Vigo, Real Academia Gallega.
  • FIGUEROA, Antón (2010): Ideoloxía e autonomía no campo literario galego, Santiago de Compostela, Laiovento.
  • FORNEIRO, José Luís (1987): «A recolha e o estudo do romanceiro galego», Agália, 12, pp. 375-394.
  • *FORNEIRO, José Luís (1989): «O romance do Conde Alarcos na Galiza», en II Congreso Internacional da Língua Galego-Portuguesa na Galiza, A Corunha, Associaçom Galega da Língua, pp. 505-518.
  • FORNEIRO, José Luís (1991): «El bilingüismo en el romancero gallego», Euskera, 36. Liburukia (2. aldia), pp. 853-867.
  • FORNEIRO, José Luís (1994): «El romancero gallego: una tradición oral mal conocida», en Col.loqui sobre cançó tradicional (Reus, 12-15 de septiembre de 1991), Barcelona, Publicacions de l’Abadia de Montserrat, pp. 171-180.
  • FORNEIRO, José Luís (2000a): El romancero tradicional de Galicia: una poesía entre dos lenguas. Gipuzkoa: Sendoa.
  • FORNEIRO, José Luís (2000b): «Teófilo Braga e o Romanceiro Tradicional Galego», en Congreso Internacional de Historia y Cultura en la Frontera. 1er Encuentro de Lusitanistas Españoles (10, 11 y 12 de noviembre de 1999), I, Cáceres, Universidad de Extremadura, pp. 691-698.
  • FORNEIRO, José Luís (2000c): «José Pérez Ballesteros e o Romanceiro Tradicional Galego», en Cinguidos por unha arela común. Homenaxe a Xesús Alonso Montero, R. Álvarez y D. Vilavedra (Santiago de Compostela, Dpto. de Filoxía Galega da Universidade de Santiago de Compostela, pp. 169-188.
  • *FORNEIRO, José Luís (2000d): «Os Temas em Galego do Romanceiro Tradicional da Galiza», Estudos de Literatura Oral, 6, pp. 59-75.
  • *FORNEIRO, José Luís (2001): «Mais textos para a produção de Murguia em língua galega: o seu romanceiro apócrifo», en Congreso sobre Manuel Murguía. Santiago de Compostela: Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo da Xunta de Galicia, pp. 169-188.
  • FORNEIRO, José Luís y TENREIRO LÓPEZ, Uxía (2003): «Unha recolla de romances tradicionais nas terras da Baixa Limia», Lethes. Cadernos culturais do Limia, 5, pp. 107-123.
  • FORNEIRO, José Luís (2004a): Allá em riba un rey tinha una filha. Galego e castelhano no romanceiro da Galiza, Ourense, Difusora de Letras, Artes e Ideas.
  • *FORNEIRO, José Luís (2004b): «Armando Cotarelo Valledor, editor e estudioso do romanceiro tradicional galego», Revista Galega de Filoloxía, 5, pp. 79-106.
  • *FORNEIRO, José Luís (2008a): «O romance de Celinos na tradição oral moderna da Galiza», en A mi dizem quantos amigos ey. Homenaxe ao profesor Xosé Luís Couceiro, E. Corral Díaz y E. Moscoso Mato (eds.), Santiago de Compostela, Universidade, pp. 165-173.
  • FORNEIRO, José Luís (2008b): «Xosé María Álvarez Blázquez, estudioso da poesía narrativa popular da Galiza», en Xosé María Álvarez Blázquez. Día das Letras Galegas, A. Tarrío Varela, 2008, Santiago de Compostela, Universidade, pp. 59-82.
  • *FORNEIRO, José Luís (2009): «Existe um romanceiro em língua galega? Uma contribuição para a crítica da cultura galega actual», en Novas achegas ao estudo da cultura galega. Enfoques literario e socio-históricos, O. Rodríguez González y L. Mariño Sánchez (eds.), A Coruña, Universidade, CD-ROM.
  • FORNEIRO, José Luís (2010a): «Linguistic borders and oral transmission», en A Comparative History of Literatures in the Iberian Peninsula, I, F. Cabo Aseguinolaza, A. Abuín González y C. Domínguez (eds.), Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins Publishing Company, pp. 536-552. DOI: https://doi.org/10.1075/chlel.xxiv.29for
  • *FORNEIRO, José Luís (2010b): «De romances, caligramas e poemas. O encontro de Uxío Novoneyra e o Seminario Menéndez Pidal», en Uxío Novoneyra. Día das Letras Galegas 2010, Santiago de Compostela, Departamento de Filoloxía Galega da Universidade de Santiago de Compostela, pp. 33-61.
  • FORNEIRO, José Luís (2010c): «Gaiferos de Mormaltán: Cantiga medieval? Romance tradicional?». URL: .
  • *FORNEIRO, José Luís (2011a): «Faustino Santalices e a poesía narrativa popular galega», en Congreso Faustino Santalices. Ciencia da gaita e conciencia da zanfoña, C. Castro Vicente y F. Castro Vicente (coords.), Ourense, Difusora de Letras, Artes e Ideas, pp. 86-97.
  • *FORNEIRO, José Luís (2011b): «O romanceiro tradicional na Lusofonia e na Galiza», Boletín Galego de Literatura, 45/1er semestre, pp. 197-206.
  • FORNEIRO, José Luís (2011c): «Álvaro Cunqueiro e o romanceiro de tradición oral», en Congreso Mil e un Cunqueiros (28 de setembro-1 de outubro de 2011), Santiago de Compostela-A Coruña-Vigo, Consello da Cultura Galega-Centenario Álvaro Cunqueiro, comunicación inédita.
  • FORNEIRO, José Luís (2015a): «Víctor Said Armesto e o romanceiro tradicional da Galiza», en Víctor Said Armesto e o seu tempo: perspectivas críticas, C. Villanueva, J. Beramendi, C. García Martínez y M. Santos Zas (eds.), s. l., Fundación Barrie-Museo do Pobo Galego-Deputación de Pontevedra, pp. 545-576.
  • FORNEIRO, José Luís (2015b): «La cabalgada de Peranzules, un raro romance presente en la tradición oral gallega», en Miscelánea de studios sobre el romancero. Homenaje a Giuseppe Di Stefano, P. Ferré, P. M. Piñero y A. Valenciano (eds.), Sevilla, Editorial Universidad de Sevilla-Universidade do Algarve, pp. 251-262.
  • FORNEIRO, José Luís (2015c): «Cantigueiros de noso. Filgueira Valverde e a literatura de tradición oral», en «Faro da Cultura», Faro de Vigo, sábado 17 de mayo, p. VI.
  • FOXO, Xosé Lois (1998, 2000, 2009): Músicas do Courel, 3 vols., Ourense, Escola Provincial de Gaitas da Deputación de Ourense.
  • FOXO, Xosé Lois (2002): Cantares da tía Antonia de Atás, Ourense, Escola Provincial de Gaitas da Deputación de Ourense.
  • FOXO, Xosé Lois (2003): Cantares da Terra das Frieiras. A Gudiña, vol. I, Ourense, Escola de Gaitas da Deputación Provincial.
  • FOXO, Xosé Lois (2007): Cancioneiro das Terras de Riós, vol. I, Ourense, Escola de Gaitas da Deputación Provincial.
  • FRAGA, X. (2002): «Fuxan os Ventos actualiza cancións tradicionais no seu novo disco». URL: .
  • LAMAS, Santiago (2012): Fisterras atlánticas, Vigo, Editorial Galaxia.
  • MILLLÁN GONZÁLEZ-PARDO, Isidoro Millán (2010): El romance de Gaiferos de Mormaltán: historicidad y tradicionalidad, Santiago de Compostela, Follas Novas.
  • MURGUÍA, Manuel (1865): Historia de Galicia, vol. I, Lugo, Imprenta de Soto Freire.
  • MURGUÍA, Manuel (1888): Galicia, Barcelona, Editorial de Daniel Cortezo.
  • OTERO ÁLVAREZ, Aníbal (1930): «Aportaciones a la tradición gallega del Romancero», Ahora, domingo 30 de marzo, p. 4.
  • PARADA JATO, Jesús Alfonso (2010): Lembranzas d´O Courel, Noia, Editorial Toxos Outos.
  • PRECEDO LEDO, Andrés et alii (2008): «Galicia: el tránsito hacia una sociedad urbana en el contexto de la Unión Europea», Revista Galega de Economía, 17, pp. 1-20.
  • QUINTÁNS SUÁREZ, Manuel (2009): Cancioneiro de Celanova, Noia, Toxos Outos.
  • REQUEIXO, Armando (1996): «A tradición romancística galega: a figura de Aníbal Otero», Boletín Galego de Literatura, 15-16, 1.er y 2.º semestres, pp. 47-76.
  • RIELO CARBALLO, Nicanor (1976): Escolma de Carballedo, Vigo, Edicións Castrelos.
  • RIELO CARBALLO, Isaac (1980): Cancioneiro da Terra Cha (Pol), Sada-A Coruña, Ediciós do Castro.
  • SABURIDO NÓVOA, Xosé Luís y BLANCO SALGADO, David (1998): Tradicións da comarca da Límia, Santiago de Compostela, Edicións Lea.
  • SANZ LOBO, Dolores (1999): «El romancero: una propuesta didáctico-literaria», en Actas del VII Simposio Nacional de la Federación de Asociaciones de Profesores de Español (11 al 14 de septiembre de 1997), R. Noya Beiroa y A. Luisa Posada Luaces (eds.), Lugo, Servicio de Publicaciones de la Diputación Provincial, pp. 565-576.
  • SIXIREI PAREDES, Carlos (1982): San Cristobo de Xavestre, Sada, Ediciós do Castro.
  • SUÁREZ LÓPEZ, Jesús (1997): Silva asturiana. Nueva colección de romances (1987-1994), Oviedo-Madrid, Fundación Menéndez Pidal-Real Instituto de Estudios Asturianos-Ayuntamiento de Gijón-Archivo de la Música de Asturias.
  • SUÁREZ DE ALBÁN, Rosário (1988): «O Romanceiro Galego», Estudos Lingüísticos e Literários, 7, pp. 131-143.
  • VALENCIANO, Ana (1992): «El romancero de tradición oral moderna en Galicia», en Literatura Popular Portuguesa. Teoría da Literatura Oral/Tradicional/Popular, Lisboa, M. Viegas Guerreiro (coord.), Fundação Calouste Gulbenkian, pp. 433-461.
  • VALENCIANO, Ana (1998): Romanceiro Xeral de Galicia I. Os romances tradicionais de Galicia. Catálogo Exemplificado dos seus temas, Madrid-Santiago de Compostela, Fundación Ramón Menéndez Pidal-Centro de Investigacións Lingüísticas e Literarias Ramón Piñeiro.
  • VALENCIANO, Ana (1999): «El trasvase de romances en la frontera hispano-portuguesa», Romanceiro Ibérico, I, pp. 29-51
  • VARELA VÁZQUEZ, M.a Monstserrat (2005): Na memoria do pobo. Oficios, contos e cantigas, Santiago de Compostela, Sotelo Blanco.
  • VÁZQUEZ MONXARDÍN, Alfonso et alli (1998): A cultura popular de tradición oral nos centros da terceira edade, Santiago de Compostela, Arquivo Sonoro de Galicia-Consello da Cultura Galega.