A nova normalidade no Camiño de Santiago:reflexións para o futuro

  1. Lucrezia Lopez 1
  2. Rubén Camilo Lois González 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Revista galega de economía: Publicación Interdisciplinar da Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais

ISSN: 1132-2799

Ano de publicación: 2021

Volume: 30

Número: 3

Páxinas: 42-58

Tipo: Artigo

DOI: 10.15304/RGE.30.3.7568 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openDialnet editor

Outras publicacións en: Revista galega de economía: Publicación Interdisciplinar da Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais

Resumo

COVID-19 alterou as relacións globais e os equilibrios territoriais, e non menos afectada resultou a mobilidade, cuxas dinámicas foron reconfiguradas. O turismo foi o sector económico máis castigado pola pandemia. A presente proposta pon o foco de atención nunha realidade turística de envergadura internacional, tal e como é o Camiño de Santiago, baseado en desprazamento e mobilidade. O obxectivo é contribuír ao debate actual acerca dos impactos da COVID-19 no Camiño de Santiago e avanzar reflexións para a súa futura recuperación. Por iso, adóptase unha metodoloxía cualitativa interpretativa que pon en relación estudos anteriores e ferramentas de planificación e xestión turística. Os resultados indican un comportamento diferente a curto, medio e longo prazo, e considérase que o Camiño volverá ser o benchmark dos itinerarios de peregrinación.

Referencias bibliográficas

  • Alonso, F. (2002). Historias, leyendas y creencias de Finisterre. Betanzos: Briga.
  • Apollo, M., Wengel, Y., Schänzel, H., y Musa, G. (2020). Hinduism, ecological conservation and public health: What are the health hazards for religious tourists at hindu temples? Religions, 11(8), 416. DOI: https://doi.org/10.3390/rel11080416
  • Benjamin, S., Dillette, A., y Alderman, D. H. (2020). “We can’t return to normal”: Committing to tourism equity in the post-pandemic age. Tourism Geographies, 22(3), 476-483. DOI: https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1759130
  • Blom, T., Nilsson, M., y Santos, X. M. (2016). The Way to Santiago beyond Santiago. Fisterra and the pilgrimage’s post-secular meaning. European Journal of Tourism Research, 12, 133-146. Recuperado de: https://ejtr.vumk.eu/index.php/about/article/view/217
  • Cazaux, F. (2011). To be a pilgrim: A contested identity on Saint James’ Way. Tourism. Original Scientific Papers, 59(3), 353-367. Recuperado de: https://hrcak.srce.hr/74038
  • CETUR, y Xacobeo S.A. (2007-2010). Observatorio Estadístico do Camiño de Santiago 2007, 2008, 2009 e 2010. Santiago de Compostela: Centro de Estudios Turísticos / Xunta de Galicia.
  • Chemin, E. (2011). Pilgrimage in a secular age: Religious & consumer landscapes of late modernity. (Unpublished doctoral thesis). University of Exeter. Recuperado de: http://hdl.handle.net/10036/3672
  • Clúster Turismo de Galicia. (2020). Revisións de impacto do Covid-19 no sector turístico gallego. Santiago de Compostela: Clúster Turismo de Galicia. Recuperado de: https://clusterturismogalicia.com/wp-content/uploads/2020/04/2020_04_14_Previsión_COVID_v4_FINAL.pdf
  • Cohen, E. (1992). Pilgrimage and tourism: Convergence and divergence. En A. Morinis (Ed.), Sacred journeys. The anthropology of pilgrimage (pp. 47-61). Westport, CT: Greenwood Press.
  • Coleman, S., y Eade, J. (2004). Reframing pilgrimage. Cultures in motion. London, UK/New York, NY: Routledge.
  • Collins-Kreiner, N. (2010). The geography of pilgrimage and tourism: Transformations and implications for applied geography. Applied Geography, 30(1), 153-164. DOI: https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2009.02.001
  • Collins-Kreiner, N. (2015). Dark tourism as/is pilgrimage. Current Issues in Tourism, 19(12), 1185-1189. DOI: https://doi.org/10.1080/13683500.2015.1078299
  • Creswell, J.W. (1998). Qualitative research inquiry and research design. Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage.
  • Creswell, J. W. (2014). Research design: qualitative, quantitative and mixed methods approaches. Los Angeles, CA: Sage.
  • Denzin, N.K., y Lincoln, Y.S. (2018). The sage handbook of qualitative research. Los Angeles, CA/London, UK: Sage.
  • Digance, J. (2003). Pilgrimage at contested sites. Annals of Tourism Research, 30(1), 143-159. DOI: https://doi.org/10.1016/S0160-7383(02)00028-2
  • Doi, K. (2011). Onto emerging ground: Anticlimactic movement on the Camino de Santiago de Compostela. Tourism. Original Scientific Papers, 59(3), 271-285. Recuperado de: https://hrcak.srce.hr/74033
  • Eade, J., y Sallnow, M. (1991). Contesting the sacred. The anthropology of christian pilgrimage. London, UK/New York, NY: Routledge.
  • Edelheim, J. (2020). How should tourism education values be transformed after 2020? Tourism Geographies, 22(3), 547-554. DOI: https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1760927
  • Farias, M., Coleman, T. J., Bartlett, J. E., Oviedo, L., Soares, P., Santos, T., y Bas, M. C. (2018). Atheists on the Santiago Way: Examining motivations to go on pilgrimage. Sociology of Religion, 80(1), 28-44. DOI: https://doi.org/10.1093/socrel/sry019
  • FEAACS. (2020). Toca repensar el Camino de Santiago. Logroño: Federación Española de Asociaciones de Amigos del Camino de Santiago. Recuperado de: https://www.caminosantiago.org/cpperegrino/prensa/verprensa.asp?PrensaID=15157&fbclid=IwAR0qFQ4iYteR6yN3Q6PFwi0w5bT4p6HGVki2e2gKFSpYtdruxWuVCvJsl8c.
  • Febrero Paños, E., y Bermejo Patón, F. (2021). Estimating the impact of COVID-19 on the Spanish economy with input-output analysis. Revista Galega de Economía, 30(1), 1-19. DOI: http://dx.doi.org/10.15304/rge.30.1.7105
  • Fernández Fernández, M., Fernández Méndez, D., y Riveiro García, D. (2021). El impacto del Camino de Santiago a escala local: la percepción de los residentes de dos municipios gallego. Cuadernos de Turismo, 47, 37-63. DOI: https://doi.org/10.6018/turismo.474001
  • Fletcher, R., Murray Mas, I., Blázquez-Salom, M., y Blanco-Romero, A. (2020). Tourism, degrowth, and the COVID-19 crisis. POLLEN Political Ecology Network. Recuperado de: https://politicalecologynetwork.org/2020/03/24/tourism-degrowth-and-the-covid-19-crisis
  • Fraternidad Internacional del Camino de Santiago. (2014). Manifiesto de Villafranca del Bierzo. I Foro Internacional “El Legado de Elías Valiña”. Villafranca del Bierzo. 14 de diciembre de 2014. Santiago de Compostela: Fraternidad Internacional del Camino de Santiago. Recuperado de: http://www.xacobeo.fr/ZF1.05.gest_Villafranca-2014_es.pdf
  • Frey, N. L. (1998). Pilgrim stories: On and off the road to Santiago. Berkeley, CA/London, UK: University of California Press.
  • Friedman, T. L. (17 de marzo de 2020). Our new historical divide: B.C. and A.C.– The world before corona and the world after. Here are some trends to watch. The New York Times. Recuperado de: https://www.nytimes.com/2020/03/17/opinion/coronavirus-trends.html
  • Galvani, A., Lew, A. A., y Sotelo Pérez, M. (2020). COVID-19 is expanding global consciousness and the sustainabi-lity of travel and tourism. Tourism Geographies, 22(3), 567-576. DOI: https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1760924
  • Gesler, W. (1996). Lourdes: Healing in a place of pilgrimage. Health and Place, 2(2), 95-105. DOI: https://doi.org/10.1016/1353-8292(96)00004-4
  • Gössling, S., Scott, D., y Hall, C. M. (2021). Pandemics, tourism and global change: a rapid assessment of COVID-19. Journal of Sustainable Tourism, 29(1), 1-20. DOI: https://doi.org/10.1080/09669582.2020.1758708
  • Harvey, D. (19 de marzo de 2020). Anti-capitalist politics in the time of COVID-19. David Harvey The Anti-Capitalist Chronicles. Recuperado de: http://davidharvey.org/2020/03/anti-capitalist-politics-in-the-time-of-covid-19/
  • Higgins-Desbiolles, F. (2020). Socialising tourism for social and ecological justice after COVID-19. Tourism Geographies, 22(3), 610-623. DOI: https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1757748
  • Kurrant, C. (2019). Biographical motivations of pilgrims on the Camino de Santiago. International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage, 7(2), 3. DOI: https://doi.org/10.21427/06p1-9w68
  • Lois González, R.C. (2013). The Camino de Santiago and its contemporary renewal: Pilgrims, tourists and territorial identities. Culture and Religion, 14(1), 8-22. DOI: https://doi.org/10.1080/14755610.2012.756406
  • Lois González, R. C., Castro Fernández, B. M., y López, L. (2016). From sacred place to monumental space: The mobility along the way to St. James. Mobilities, 11(5), 770-788. DOI: https://doi.org/10.1080/17450101.2015.1080528
  • Lois González, R. C., y López, L. (2012). El Camino de Santiago: una aproximación a su carácter polisémico desde la geografía cultural y el turismo. Documents d’Anàlisi Geogràfica, 58(3), 459-479. DOI: https://doi.org/10.5565/rev/dag.6
  • Lois-González, R. C., y Santos, X. M. (2015). Tourists and pilgrims on their way to Santiago. Motives, caminos and final destinations. Journal of Tourism and Cultural Change, 13(2), 149-164. DOI: https://doi.org/10.1080/14766825.2014.918985
  • López, L. (2020). Representing and performing pilgrimage in a comic book: On the Camino. International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage, 8(5), 4. Recuperado de: https://arrow.tudublin.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1407&context=ijrtp
  • López, L., y Lois González, R. C. (2020). New tourism dynamics along the Way of St. James. From undertourism and overtourism to the post-COVID-19 era. En G. X. Pons, A. Blanco-Romero, R. Navalón-García, L. Troitiño-Torralba y M. Blázquez-Salom (Eds.), Sostenibilidad turística: overtourism vs undertourism. Mon. Soc. Hist. Nat. Balears, 31. (pp. 541-552). Palma de Mallorca: Societat d’Història Natural de les Balears. Recuperado de: https://www.ucm.es/geoturis/file/sostenibilidad-turistica-tot_mendoza?ver
  • Lorimer, H. (2011). Walking: New forms and spaces for studies of pedestrian. In T. Cresswell y P. Merriman (Eds.), Geographies of mobilities: Practices, spaces, subjects (pp. 19-35). Farham, UK: Ashgate.
  • Losada Sánchez, M. N., Alén González, M. E., y Domínguez Vila, T. (2014). Aproximación ao perfil e ao comportamento do turista senior. Revista Galega de Economía, 23(2), 69-90. DOI: https://doi.org/10.15304/rge.23.2.2483
  • Margry, P. J. (2015). To be or not to be… A pilgrim. Spiritual pluralism along the Camino Finisterre and the urge for the end. En C. Sánchez-Carretero (Ed.), Heritage, pilgrimage and the Camino to Finisterre. Walking to the end of the world (pp. 175-211). Heidelberg,Germany/New York, NY/Dordrecht, Netherlands/London, UK: Springer.
  • Martínez Roget, F., Castro Domínguez, M. N., y Fraiz Brea, J. A. (2018). O turismo como fonte de riqueza en Galicia: análise dalgunhas experiencias. Revista Galega de Economía, 27(3), 65-80. DOI: https://doi.org/10.15304/rge.27.3.5437
  • Martín-Duque, C. (2017). Los impactos del turismo en el Camino de Santiago Francés: una aproximación cualitativa. Methaodos. Revista de Ciencias Sociales, 5(1), 62-73. DOI: https://doi.org/10.17502/m.rcs.v5i1.155
  • Mason, J. (1996). Qualitative Researching. Thousand Oaks, CA: Sage.
  • Mikaelsson, L. (2012). Pilgrimage as post-secular therapy. Scripta Instituti Donneriani Aboensis, 24. DOI: https://doi.org/10.30674/scripta.67418
  • Milani, R. (2001). L’arte del paesaggio. Padova, Italia: Il Mulino.
  • Morinis, A. (1992). Sacred journeys. The anthropology of pilgrimage. Westport, CT: Greenwood Press.
  • Moscarelli, R., López, L., y Lois González, R. C. (2020). Who is interested in developing the Way of Saint James? The pilgrimage from faith to tourism. Religions, 11(1), 24. DOI: https://doi.org/10.3390/rel11010024
  • Mróz, F. (2021). The impact of COVID‑19 on pilgrimages and religious. Tourism in Europe during the first six months of the pandemic. Journal of Religious Health, 60, 625-645. DOI: https://doi.org/10.1007/s10943-021-01201-0
  • Nilsson, M., y Tesfahuney, M. (2019). Pilgrimage mobilities: a de Certeauian perspective. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 101(3), 219-230. DOI: https://doi.org/10.1080/04353684.2019.1658535
  • Oficina del Peregrino. (2009-2020). Informes estadísticos 2009-2020. Santiago de Compostela: Oficina del Peregrino. Recuperado de: www.archicompostela.org.
  • Osterrieth, A. (1997). Pilgrimage, travel and existential quest. En R. H. Stoddard y A. Morinis (Eds.), Sacred places, sacred spaces. The geography of pilgrimage (pp. 25-39). Baton Rouge, LA: Geoscience.
  • Oxholm, T., Rivera, C., Schirrman, K., y Hoverd, W. J. (2020). New Zealand religious community responses to COVID-19 while under level 4 lockdown. Journal of Religion and Health, 60, 16-33. DOI: https://doi.org/10.1007/s10943-020-01110-8
  • Patton, M. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
  • Porcal Gonzalo, M. C., Díez Angulo, A., e Íñiguez de Heredia, J. J. (2012). Dimensión territorial y turística de la ruta norte del Camino de Santiago en el País Vasco: distintas concepciones, valoraciones y propuestas de intervención sobre un fenómeno multifacético. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 58, 177-204. DOI: https://doi.org/10.21138/bage.2064
  • Possamai, A. (2003). Alternative spiritualties and the cultural logic of late capitalism. Culture and Religion, 4(1), 31-45. DOI: https://doi.org/10.1080/01438300302807
  • Riveiro García, D. (2021). El Impacto del Covid-19 en el perfil del peregrino. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, Cátedra do Camiño de Santiago e das Peregrinacións. Recuperado de: https://www.catedradelcaminodesantiago.com/media/uploads/1607611861_INFORME_RESULTADOS_PROYECTO_Dolores_Riveiro.pdf
  • Sánchez-Carretero, C. (2015). To walk and to be walked…At the end of the world. En C. Sánchez-Carretero (Ed.), Heritage, pilgrimage and the Camino to Finisterre. Walking to the end of the world (pp. 1-20). Heidelberg,Germany/New York, NY/Dordrecht, Netherlands/London, UK: Springer
  • Santos, X. M., y Lois González, R. C. (2011). El Camino de Santiago en el contexto de los nuevos turismos. Estudios Turísticos, 189, 95-116. Recuperado de: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3898981
  • Sobrino, M. L., y López, F. (Eds.). (2006). Nuevas visiones del paisaje: la vertiente atlántica. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Consellería de Cultura e Deportes.
  • Stoddard, R. H., y Morinis, A. (Eds.). (1997). Sacred places, sacred spaces. The geography of pilgrimage. Baton Rouge, LA: Geoscience.
  • Timothy, D., y Olsen, D. (Eds.). (2006). Tourism, religion and spiritual journeys. London, UK: Routledge.
  • Tobler, W. (1970). A computer model simulation of urban growth in the Detroit region. Economic Geography, 46(2), 234-240. Recuperado de: https://www.jstor.org/stable/143141
  • Turner, V., y Turner, E. (1978). Image and pilgrimage in christian culture. New York, NY: Colombia University Press.
  • UNWTO. (2020). Supporting jobs and economies through travel and tourism. A call for action to mitigate the socio-economic impact of COVID-19 and accelerate recovery. Madrid: World Tourism Organization. Recuperado de: https://webunwto.s3.eu-west-1.amazonaws.com/s3fs-public/2020-04/COVID19_Recommendations_English_1.pdf
  • Vasilachis, I. (2006). Estrategias de investigación cualitativa. Barcelona: Gedisa.
  • Xunta de Galicia. (2015). Plan director y estratégico del Camino de Santiago en Galicia 2015-2021. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Recuperado de: https://www.turismo.gal/canle-profesional/plans-e-proxectos/plan-director-camino-de-santiago?langId=es_ES#:~:text=El%20Plan%20Director%20del%20Camino,privados%2C%20implicados%20en%20el%20mismo
  • Xunta de Galicia. (2019). Plan estratégico del Xacobeo 2021. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Recuperado de: https://www.turismo.gal/osdam/filestore/1/8/0/5/3_66c1f535732692d/18053_e66ed12a82097c3.pdf
  • Xunta de Galicia. (2020). Plan de reactivación de los sectores cultural y turístico frente a los efectos derivados de la COVID-19. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Recuperado de: https://xacobeo2021.caminodesantiago.gal/es/institucional/plan-de-reactivacion-de-los-sectores-cultural-y-turistico