Presarescomitatum, commisso, territorio? Dimensión documental e espacial dun topónimo abandonado

  1. Bermúdez Beloso, Mariña 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Cuadernos de estudios gallegos

ISSN: 0210-847X

Ano de publicación: 2019

Tomo: 66

Número: 132

Páxinas: 77-105

Tipo: Artigo

DOI: 10.3989/CEG.2019.132.03 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Cuadernos de estudios gallegos

Resumo

O topónimo Présaras como nome da entidade na que se situaba o mosteiro de Sobrado dos Monxes ten unha considerable presenza na documentación da Plena Idade Media, en especial nos tombos de Sobrado, ata a súa práctica desaparición con este significado a partir do século XII. Empregando estes cartularios sobradeses como fonte principal proponse unha aproximación a dita realidade, así como aos distintos termos que se identifican nos textos acompañando á forma latina Presares e derivados (territorio, ualle, mandatione, commisso, comitatus). Para comezar realízase unha análise cuantitativa da presenza de cada un dos indicados vocábulos na documentación, e a continuación procédese ao estudo máis detallado de documentos concretos nos que aparece cada un deles co obxectivo de determinar se o seu uso é indistinto ou se polo contrario sitúan ante realidades diferentes. Finalmente, proponse unha reconstrución cartográfica da entidade de Présaras, que non pretende ofrecer uns límites pechados e estáticos senón presentar unha aproximación á posible extensión da mesma.

Referencias bibliográficas

  • Alfonso Antón, Isabel, “La comunidad campesina”, en Reyna Pastor de Tognerini, Poder monástico y grupos domésticos en la Galicia foral Siglos XIII-XV: la casa, la comunidad, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1990, páxs. 303-369.
  • Andrade Cernadas, José Miguel, O tombo de Celanova: Estudio introductorio, edición e índices (ss. IX-XII), Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, 1995.
  • Baliñas Pérez, Carlos, “El territorium saliniense y los orígenes altomedievales de la comarca de Arousa”, en Augusto Guedes de Castro (ed.), Arousa medieval y románica: I Simposio de Historia y Patrimonio Cultural de Vilagarcía de Arousa, Vilagarcía de Arousa, Concello de Vilagarcía de Arousa, 2014, páxs. 69-103.
  • Baliñas Pérez, Carlos, Do mito á realidade: A definición social e territorial de Galicia na Alta Idade Media (séculos VIII e IX), Santiago de Compostela, Fundación Universitaria de Cultura, 1992.
  • Barros, Henrique da Gama e Soares, Torquato de Sousa (ed.), História da administração pública em Portugal nos séculos XII a XV, Lisboa, Livraria Sá da Costa, 1945-1954.
  • Bermúdez Beloso, Mariña, O espazo do occidente peninsular e a súa organización territorial (ca. 700-ca. 1250), Santiago de Compostela, Tese de doutoramento inédita, 2017.
  • Blanco Campos, Emma, “Valles y aldeas: las Asturias de Santillana”, en José Ángel García de Cortázar y Ruiz de Aguirre (ed.), Del Cantábrico al Duero: Trece estudios sobre organización social del espacio en los siglos VIII a XIII, [Santander], Universidad de Cantabria, 1999, páxs. 157-187.
  • Costa, Avelino de Jesús da (ed. lit.), Liber fidei Sanctae Bracarensis Ecclesiae, Braga, Assembleia Distrital, 1965-1978.
  • Costa García, José Manuel, Arqueología de los asentamientos militares romanos en la Hispania altoimperial (27 a.C.-ca. 280 d.C.), Santiago de Compostela, Tese de doutoramento inédita, 2013.
  • Estepa Díez, Carlos, El Nacimiento de León y Castilla, siglos VIII-X, Valladolid, Ámbito, 1985.
  • Ferreira Priegue, Elisa, Los caminos medievales de Galicia, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial, 1988.
  • García Conde, Antonio e López Valcárcel, Amado, Episcopologio lucense, Lugo: Fundación Caixa Galicia, 1991.
  • García de Valdeavellano y Armicis, Luis, Curso de historia de las instituciones españolas: De los orígenes al final de la edad media, Madrid, Alianza, 1968.
  • García-Gallo y de Diego, Alfonso, “El fuero de León. Su historia, textos y redacciones”, Anuario de historia del derecho español, XXIX (1969), páxs. 5-149
  • González, Tomás, Censo de población de las provincias y partidos de la Corona de Castilla en el siglo XVI. Con varios apendices para completar la del resto de la Peninsula en el mismo siglo, y formar juicio comparativo con la del anterior y siguiente, según resulta de los libros y registros que se custodian en el Real Archivo de Simancas, Madrid, Imprenta Real, 1829 [na rede], dispoñible en [Consulta: 07/03/2018].
  • Hoyo, Jerónimo del, Rodríguez González, Ángel (ed.) e Varela Jácome, Benito (ed.), Memorias del arzobispado de Santiago, Santiago de Compostela: Porto y Cía. Editores, 1950?.
  • Hoyo, Jerónimo del, Memorias del Arzobispado de Santiago: reproducción facsimilar, Santiago de Compostela, Consorcio de Santiago, Universidade de Santiago de Compostela Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 2016.
  • Isla Frez, Amancio, La sociedad gallega en la Alta Edad Media, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1992.
  • Lewis, Charlton T. e Short, Charles, A Latin Dictionary, Oxford, Oxford Clarendom Press, (1933 [1879]) [na rede], dispoñible en [Consulta: 22/02/2018].
  • López Alsina, Fernando, “La cristalización de Tui como espacio de poder señorial entre 1095 y 1157”, en Marta Cendón Fernández e Silvia González Soutelo (eds.), Tui, presente, pasado y futuro I Coloquio de Historia de Tui, [Pontevedra], Diputación de Pontevedra, 2006, páxs. 57-96.
  • López Alsina, Fernando, La ciudad de Santiago de Compostela en la alta edad media, Santiago de Compostela, Ayuntamiento de Santiago de Compostela, 1988.
  • López Ferreiro, Antonio, Historia de la Santa A. M. Iglesia de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, Impr. del Seminario Conciliar Central, 1898-1909.
  • López Pereira, Eduardo (dir.), CODOLGA. Corpus Documentale Latinum Gallaeciae, Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, (2004-) [na rede], dispoñible en [Consulta: 20/01/2018].
  • Loscertales de García de Valdeavellano, Pilar, Tumbos del monasterio de Sobrado de los Monjes, Madrid, Dirección General del Patrimonio Artístico y Cultural, Archivo Histórico Nacional, 1976.
  • Lucas Álvarez, Manuel, El Tumbo de San Julián de Samos (siglos VIII-XII), Santiago de Compostela, Caixa Galicia, 1986.
  • Lucas Álvarez, Manuel, Tumbo A de la catedral de Santiago, Sada, Ediciós do Castro, 1998.
  • Menéndez Pidal, Ramón, Lapesa, Rafael, García, Constantino e Seco, Manuel (eds.), Léxico hispánico primitivo (siglos VIII al XII): Versión primera del “Glosario del primitivo léxico iberorrománico”, [Madrid], Fundación Ramón Menéndez Pidal, Real Academia Española, 2003.
  • Ministerio de Fomento, Instituto Geográfico Nacional, Visor Iberprix 4 [na rede], dispoñible en [Consulta: 25/03/2018].
  • Pallares Méndez, María del Carmen e Portela Silva, Ermelindo, “Proyección territorial e influencia social de una institución monástica en la Edad Media: la abadía de Sobrado (952-1300)”, en Xesús Balboa López, Herminia Pernas Oroza e José Manuel Pose Antelo (eds.), Entre nós. Estudios de arte, xeografía e historia en homenaxe ó profesor Xosé Manuel Antelo, Santiago de Compostela, Universidad de Santiago de Compostela, 2001, páxs. 209-241.
  • Pallares Méndez, María del Carmen e Portela Silva, Ermelindo, “El lugar de los campesinos. De repobladores a repoblados”, en Ana Rodríguez López (ed.), El lugar del campesino: En torno a la obra de Reyna Pastor, València, Publicacions de la Universitat de València, 2007, páxs. 61-88.
  • Pallares Méndez, María del Carmen, El monasterio de Sobrado: Un ejemplo de protagonismo monástico en la Galicia medieval, A Coruña, Diputación Provincial, 1979.
  • Pallares Méndez, María del Carmen, “Los Cotos como marco de los derechos feudales en Galicia durante la Edad Media (1100-1500)”, Estudios Compostelanos. Galicia Rural. La tierra y el hombre. Marco de relación, 5 (1978), páxs. 201-225.
  • Rodríguez Núñez, Clara, “Santa María de Belvís, un convento mendicante femenino en la Baja Edad Media (1305-1400)”, Estudios Mindonienses, 5 (1989), páxs. 335-485.
  • Sánchez-Albornoz y Menduiña, Claudio, “Un texto desconocido del fuero de León”, Revista de Filología Española, 9 (1922), páxs. 317-323.
  • Sánchez-Albornoz y Menduiña, Claudio, “Homines mandationis y iuniores”, Cuadernos de Historia de España, 53-54 (1971), páxs. 7-235.
  • Sánchez-Albornoz y Menduiña, Claudio, “Homines mandationis y iuniores”, en Claudio Sánchez- Albornoz, Viejos y nuevos estudios sobre las instituciones medievales españolas, Madrid, Espasa-Calpe, 1976-1980, vol. I, páxs. 365-577.
  • Varela Barreiro, Xavier (dir.), TMILG. Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega, Instituto da Lingua Galega [na rede], dispoñible en [Consulta: 20/01/2018].
  • Vázquez Bertomeu, Mercedes, A Igrexa de Santiago contra 1500: (O libro do subsidio), Santiago de Compostela, Lóstrego, 2003.
  • Vázquez de Parga, Luis, “El fuero de León”, Anuario de historia del derecho español, 15 (1944), páxs. 464-498.
  • Xunta de Galicia, Nomenclátor de Galicia, [na rede], dispoñible en [Consulta: 04/02/2018].