El Camino de Santiagouna aproximación a su carácter polisémico desde la geografía cultural y el turismo

  1. Lois González, Rubén Camilo 1
  2. López, Lucrezia 1
  1. 1 Universidade de Santiago de Compostela
    info

    Universidade de Santiago de Compostela

    Santiago de Compostela, España

    ROR https://ror.org/030eybx10

Revista:
Documents d'anàlisi geogràfica

ISSN: 0212-1573

Año de publicación: 2012

Volumen: 58

Número: 3

Páginas: 459-479

Tipo: Artículo

DOI: 10.5565/REV/DAG.6 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Documents d'anàlisi geogràfica

Resumen

Durante la edad media, el Camino de Santiago se consolidó como una de las tres peregrinaciones mayores, junto a Roma y a Jerusalén, y en la actualidad es sin duda la más viva. Aunque ha sufrido períodos de crisis y de abandono, desde los decenios finales del siglo xx conoce un intenso proceso de renacimiento, que se acompaña de la recuperación y actualización de la figura del peregrino. Considerando que cada período ha definido sus propios tipos de peregrinación y ha dotado al espacio sagrado de unos contenidos singulares, recorreremos brevemente los orígenes de la peregrinación jacobea, para luego detenernos en su proceso de renacimiento contemporáneo y en el peregrino turista del presente. Ponemos de manifiesto el carácter polisémico del Camino, destacando cinco factores clave que han promovido dicha renovación a lo largo del tiempo y que han contribuido a forjar la situación actual.

Referencias bibliográficas

  • Agís Villaverde, Marcelino (2008). Antropología de la Peregrinación: ¿Quiénes son los peregrinos?. XI Encuentro de Santuarios de España [en línea]. http://www.conferenciaepiscopal.nom.es/pastoral/turismo/encuentro/XI/Turismo.pdf. [Consulta: 1 julio 2011].
  • Aguilar, Mario I. (2000). Religion as culture or culture as religion?: The status quaestionis of ritual and performance. Culture and Religion, 1 (2), 233-245.
  • Ashley, Kathleen y Geegan, Marilyn (eds.) (2009). Being a Pilgrim: Art and Ritual on the Medieval Routes to Santiago. Lund Humphries: Farnham-Surrey.
  • Ashworth, Greg (2011). Public Past in Plural Societies: Models for Management in Postsecular City. En: Beaumont, Juston y Baker, Christopher (eds.). Postsecular Cities. Space, Theory and Practice. Londres: Continuum, 168-184.
  • Basu, Paul (2004). Route metaphors of "roots-tourism" in the Scottish Highland diaspora. En: Coleman, Simon y Eade, John (eds.). Reframing Pilgrimage: Cultures in Motion. Londres: Routledge, 150-174.
  • Berger, Peter (1971). El dosel sagrado: para una teoría sociológica de la religión. Buenos Aires: Amorrortu.
  • Beaumon, Juston y Baker, Christopher (2011). Postsecular Cities: Space, Theory and Practice. Londres: Continuum.
  • Bowman, Glenn (1991). Christian ideology and the image of a Holy Land: The place of Jerusalem pilgrimage in the various christianities. En: Eade, John y Sallnow, Michael J. (eds.). Contesting the Sacred: The Antropology of Christian Pilgrimage. Londres: Routledge, 98-121.
  • Brenneman, Walter (1993). Pilgrimage and Place: The Reciprocal Relationship of Topographical Context and religious Image at Medjugorje. Architecture and Comportament, 9 (2), 205-212.
  • Caillois, Roger (1939). L'homme et le sacré. París: Folio.
  • Caló Mariani, Maria Stella (2009). Il culto dei Santi sulle vie dei pellegrini e dei crociati. En: Caló Mariani, Maria Stella (ed.). I Santi venuti dal mare. Bari: Adda Editore, 291-324.
  • Castro Fernández, Belén M (2010). O redescubrimento do Camiño de Santiago por Francisco Pons Sorolla. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Castro Fernández, Belén M; López, Lucrezia y Piñeira Mantiñán, M José (eds.) (2010). Processes of Heritage Making in Geographical Space. Santiago de Compostela: Publicacións da Universdade de Santiago de Compostela.
  • Caucci von Saucken, Paolo (1989). Guida del Pellegrino di Santiago. Milán: Jaca Book.
  • Caucci von Saucken, Paolo (1993a). Vida y significado del peregrinaje a Santiago. En: Caucci von Saucken, Paolo (ed.). Santiago: La Europa del Peregrinaje. Barcelona: Lunwerg, 91-111.
  • Caucci von Saucken, Paolo (1993b). Formas y perspectivas de la peregrinación actual. En: Álvarez Gómez, Ángel (ed.). Pensamiento, Arte y Literatura en el Camino de Santiago. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Política Lingüística, 163-180.
  • CETUR (2007-2010). Observatorio estadístico do Camiño de Santiago 2007, 2008, 2009 e 2010. Universidade de Santiago de Compostela: Xunta de Galicia y Centro de Estudios Turísticos (CETUR).
  • Cherubini, Giovanni (1998). Santiago di Compostela: Il pellegrinaggio Medievale. Siena: Protagon Editori Toscani.
  • Claval, Paul (1999). Los fundamentos actuales de la Geografía Cultural. Documents d'Anàlisi Geogràfica, 34, 25-40.
  • Cloke, Paul (2011). Emerging Postsecular Rapprochement in the Contemporary City. En: Beaumont, Juston y Baker, Chistopher (eds.). Postsecular Cities: Space, Theory and Practice. Londres: Continuum, 237-254.
  • Cohen, Eric (1992). Pilgrimage and Tourism: Convergence and Divergence. En: Morinis, Alan (ed.) (1992). Sacred Journeys: The Anthropology of Christian Pilgrimage. Wesport, Connecticut: Greenwood Press, 47-61.
  • Coleman, Simon y Eade, John (eds.) (2004). Reframing Pilgrimage: Cultures in Motion. Londres: Routledge.
  • Collignon, Béatrice (1999). La geografía cultural en Francia: un estado de la cuestión. Documents d'Anàlisi Geogràfica, 34, 103-117.
  • Collins-Kreiner, Noga (2010). The Geography of Pilgrimage and Tourism: Transformations and Implications for Applied Geography. Applied Geography, 20 (1), 153-164.
  • Cosgrove, Denis (1998). Social Formation and Symbolic Landscape. Madison, WI: University of Wisconsin Press.
  • Cosgrove, Denis y Daniels, Stephen (eds.) (1988). The Iconography of Landscape. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Croatto, José Severino (2002). Experiencia de lo Sagrado: Estudio de la fenomenología de la religión. Estella: Verbo Divino.
  • Croes, Robertico; Shani, Amir y Walls, Andrew (eds.) (2010). The Value of Destination Loyalty: Myth or Reality?. Journal of Hospitality, Marketing and Management, 19 (2), 115-136.
  • Davie, Grace (2000). Religion in modern Europe: A memory mutates. Oxford: Oxford University Press.
  • Digance, Justine (2003). Pilgrimage at Contested Sites. Annals of Tourism Research, 30 (1), 143-159.
  • Eliade, Mircea (1959). Patterns in Comparative Religion. Nueva York: Meridian.
  • Farias, Miguel y Lalljee, Mansur (2008). Holistic Individualism in the Age of Aquarius: Measuring Individualism/Collectivism in New Age, Catholic, and Atheist/Agnostic Groups. Journal for the Scientific Study of Religion, 47 (2), 277-289.
  • Farinelli, Franco (2009). El don de Humboldt: el Concepto de Paisaje. En: Copeta, Clara y Lois, Rube ́n C. (eds.). Geografía, Paisaje e Identidad. Madrid: Biblioteca Nueva, 263-292.
  • Frey, Nancy (1998). Pilgrim Stories: On and Off the Road to Santiago. Berkeley, CA: University of California Press.
  • García Cantero, Gabriel (2010). Ruta Jacobea, jus commune y jus europeum. Revista de Derecho UNED, 7, 307-324.
  • Gesler, Wil (1996). Lourdes: Healing in a place of pilgrimage. Health and Place, 2 (2), 95-105.
  • Greed, Clara (2011). A Feminist Critique of the Postsecular City: God and Gender. En: Beaumont, Juston y Baker, Christopher (eds.). Postsecular Cities: Space, Theory and Practice. Londres: Continuum, 104-120.
  • Hejduk, Renata (2010). Step into liquid: Rites, transcendence and transgression in the modern construction of the social sacred. Culture and Religion, 11 (3), 277-293.
  • Hernando, Joseph (2007). La peregrinación, camino de esperanza. En: El camí de Sant Jaume i Catalunya. Barcelona: Abadia de Montserrat, CSIC, 83-89.
  • Huh, Jin; Uysal, Muzaffer y Mccleary, Ken (eds.) (2006). Cultural/Heritage Destinations: Tourist Satisfaction and Market Segmentation. Journal of Hospitality, Marketing and Management, 14 (3), 81-99.
  • Ivakhiv, Adrian (2003). Nature and Self in New Age Pilgrimage. Culture and Religion, 4 (1), 93-118.
  • Kramsch, Olivier Thomas (1999). El horizonte de la nueva geografía cultural. Documents d'Anàlisi Geogràfica, 34, 53-68.
  • Lefebvre, Henri (1996). Writings on Cities. Oxford: Blackwell.
  • Lois González, Rubén C. (2000). Dotaciones e infraestructuras del Camino de Santiago: Una aproximación geográfica. En: Lo ́pez Trigal, Lorenzo (ed.). Ciudades y villas camineras jacobeas: III Jornadas de Estudio y Debate Urbanos. León: Universidad de León, 225-245.
  • Lois González, Rubén C. y Santos Solla, Xosé M. (1999). El Camino de Santiago. AECIT, La actividad turística española en 1998. Madrid: AECIT y Universidad de Almería, 597-605.
  • Lois González, Rubén C. y Somoza Medina, José Antonio (2003). Cultural tourism and urban management in northwestern Spain: The pilgrimage to Santiago de Compostela. Tourism Geographies, 5 (4), 446-461.
  • López, Lucrezia (2011). La imagen de Santiago de Compostela y del Camino en Italia: Su creación y divulgación con el paso del tiempo. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. Tesis doctoral (en preparación).
  • Mazumdar, Shampa y Mazumdar, Sanjoy (2004). Religion and place attachment: A study of sacred places. Journal of Environmental Psychology, 24, 385-397.
  • Morinis, Alan (ed.) (1992). Sacred Journeys: The Anthropology of Pilgrimage. Wesport, Connecticut: Greenwood Press.
  • Nolan, Mary Lee y Nolan, Sidney (1989). Christian Pilgrimage in Modern Western Europe. Chapel Hill, North Carolina: University of North Carolina Press.
  • Oursel, Raymond (1978). Pèlerins du Moyen Age: les hommes, les chemins, les sanctuaires. París: Fayard.
  • Plötz, Robert (1995). La peregrinación como principio spiritual-religioso en un mundo real-concreto. En: Actas del Congreso de Estudios Jacobeos. Santiago de Compostela, 4 al 6 de noviembre de 1993. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Promoción do Camiño de Santiago, 611-628.
  • Possamai, Adam (2003). Alternative Spiritualities and the Cultural Logic of Late Capitalism. Culture and Religion, 4 (1), 31-45.
  • Prorok, Carolyn (1997). Becoming a Place of Pilgrimage: An Eliadean Interpretation of the Miracle at Ambridge, Pennsylvania. En: Stoddard, Robert H. y Morinis, Alan (eds.). Sacred Places, Sacred Spaces: The Geography of Pilgrimage. Baton Rouge: Louisiana State University / Geoscience Publications, 117-139.
  • Raffestin, Claude (1980). Pour une géographie du pouvoir. París: Litec.
  • Richman, Michèle (2002). Sacred revolutions: Durkheim and the College de Sociologie. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
  • Rinschede, Gisbert (1992). Forms of Religious Tourism. En: Annals of Tourism Research, 19 (1), 51-67.
  • Rinschede, Gisbert (1997). Pilgrimage Studies at different Levels. En: Stoddard, Robert H. y Morinis, Alan (eds.). Sacred Places, Sacred Spaces: The Geography of Pilgrimage. Baton Rouge: Louisiana State University / Geoscience Publications, 95-115.
  • Rigobello, Armando (2003). La struttura dell'interiorità e la pratica del cammino. En: Agís Villaverde, Marcelino y Vicente Ríos, Jesús (eds.). Filosofía del camino y camino de la Filosofía. Santiago de Compostela: Servicio de Publicaciones de la Universidad de Santiago de Compostela, 193-201.
  • Roger, Alain (2007). Breve tratado del paisaje. Madrid: Biblioteca Nueva.
  • Santomil Mosquera, David (2011). A imaxe exteror de Galiza durante o século XXI. Universidade de Santiago de Compostela. Departamento de Xeografía. Tesis doctoral.
  • Smith, Valene L. (1992). Introduction. The quest in guest. Annals of Tourism Research, 19 (1), 1-17.
  • Stoddard, Robert y Morinis, Alan (eds.) (1997). Sacred Places, Sacred Spaces: The Geography of Pilgrimage. Baton Rouge: Louisiana State University / Geoscience Publications.
  • Stopani, Renato (2001). Il Camino Italiano per Santiago de Compostela. Florencia: Le Lettere.
  • Turner, Victor (1969). The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Ithaca, NY: Cornell University Press.
  • Turner, Victor (1974). Dramas, Fields and Metaphors: Symbolic Action in Human Society. Ithaca, NY: Cornell University Press.
  • Turner, Victor y Turner, Edith (1978). Image and Pilgrimage in Christian Culture. Nueva York: Colombia University Press.
  • Turnbull, Colin (1992). Postscript: Anthropology as Pilgrimage, Anthopologist as Pilgrim. En: Morinis, Alan (eds.). Sacred Journeys: The Anthropology of Pilgrimage. Connecticut: Greenwood Press, 257-274.
  • Wagner, Philip L. (1997). Pilgrimage: Culture and Geography. En: Stoddard, Robert H. y Morinis, Alan (eds.). Sacred Places, Sacred Spaces: The Geography of Pilgrimage. Baton Rouge: Louisiana State University / Geoscience Publications, 299-323.
  • Vázquez de Parga, Luis, Lacarra, José M. y Uría Ríu, Juan (1948). Las peregrinaciones a Santiago de Compostela. 3 tomos. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
  • Xunta de Galicia (1992). Liber Sancti Jacobi Codex Calixtinus. Edccción de A. Moralejo, C. Torres y J. Feo. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Xacobeo 93.